હરિશંકર પરસાઈની વ્યંગની વાંસળી

ગુજરાતી વાચકોએ હિંદી ભાષાના આ અનન્ય સર્જકનો પરિચય કેળવવા જેવો છે. એમણે ભારતીય સમાજની અને રાજનીતિની એવી સૂક્ષ્મતાઓને ઉજાગર કરી હતી, જે ભાષાની સીમા તોડીને હરેક ભારતીયનાં દિલને સ્પર્શતી હતી. આઝાદી પહેલાંના ભારતને સમજવા માટે પ્રેમચંદને અને આઝાદી પછીની પરિસ્થિતિને સમજવા માટે હરિશંકર પરસાઈને વાંચવા જરૂરી છે.

- રાજ ગોસ્વામી

યસ, સર...

એક બહુ સારા લેખક હતા. એ રાજધાની ગયા. એક સમારોહમાં એમની મુખ્ય પ્રધાન સાથે મુલાકાત થઈ. એ પહેલાં પણ મુખ્ય પ્રધાનને મળી ચૂક્યા છે. મુખ્ય પ્રધાને એમને પૂછ્યું: ‘મજામાં છો ને? કોઈ સમસ્યા નથી ને?’ લેખકે કહ્યું: ‘મામૂલી મુશ્કેલી છે. ઘરનું કષ્ટ છે. એક સારું ઘર મળી જાય તો લખવા-વાંચવાનું સારું રહે.’ મુખ્ય પ્રધાને કહ્યું: ‘હું ચીફ સેક્રેટરીને કહી દઉં છું, તમને મકાન એલોટ થઈ જશે.'

મુખ્ય પ્રધાને ચીફ સેક્રેટરીને કહ્યું કે લેખકને ઘર એલોટ કરી દો. ચીફ સેક્રેટરીએ કહ્યું: ‘યસ, સર.’

ચીફ સેક્રેટરીએ કમિશનરને કહી દીધું. કમિશનરે કહ્યું: ‘યસ, સર.' કમિશનરે કલેક્ટરને કહ્યુંઃ ‘ફલાણા લેખકને ઘર એલોટ કરી દો.’ કલેક્ટરે કહ્યું: ‘યસ, સર’. કલેક્ટરે રેન્ટ કન્ટ્રોલરને કહી દીધું. એણે કહ્યું: ‘યસ, સર.' રેન્ટ કન્ટ્રોલરે રેન્ટ ઈન્સ્પેક્ટરને કહી દીધું. એણે પણ કહ્યું: ‘યસ, સર.’

બધું જ નિયમાનુસાર થયું. સમગ્ર વહીવટી તંત્ર ઘર આપવાના કામમાં રોકાઈ ગયું. દોઢ વર્ષ પછી લેખકની ફરીથી મુખ્ય પ્રધાન સાથે મુલાકાત થઈ. મુખ્ય પ્રધાનને યાદ આવ્યું કે એમનું કશું કામ હતું. મકાન એલોટ કરવાનું હતું.

એમણે પૂછ્યું: ‘બોલો, હવે તો સરસ મકાન મળી ગયું હશે?’

લેખકે કહ્યું: ‘નથી મળ્યું.’

મુખ્ય પ્રધાને કહ્યું: ‘અરે, મેં તો બીજા જ દિવસે સૂચના આપી દીધી હતી.’

લેખકે કહ્યું: ‘જી હા, ઉપરથી નીચે સુધી યસ, સર થઈ ગયું.’

- હરિશંકર પરસાઈ

***

આ વર્ષ વિખ્યાત હિંદી વ્યંગકાર હરિશંકર પરસાઈનું જન્મશતાબ્દી વર્ષ છે. જન્મ: ૨૨ ઓગસ્ટ, ૧૯૨૪. મૃત્યુઃ ૧૦ ઓગસ્ટ, ૧૯૯૫. પરસાઈ એમની સીધી અને તીખી લેખનશૈલીને કારણે વ્યંગજગતના ક્રાંતિ ! દૂત તરીકે ઓળખાય છે. એમણે વ્યંગને એના છીછરાપણામાંથી બહાર કાઢીને સાહિત્યમાં એક આદરણીય સ્થાન આપ્યું હતું.

વાસ્તવમાં, વ્યંગલેખન પ્રમાણમાં મુશ્કેલ શૈલી છે. એમાં જો કાળજી લેવામાં ના આવે તો એ એક હાસ્યાસ્પદ કૉમેડી બની જાય છે. પરસાઈએ વ્યંગને સંતુલિત કર્યો હતો અને એને હળવા મનોરંજનના પરંપરાગત સીમાડામાંથી બહાર કાઢીને સમાજના વ્યાપક પ્રશ્નો સાથે જોડ્યો હતો.