કાયદા બદલાયા... લોકોની હાલત બદલાશે?

કાળને અતિક્રમી ગયા હોય એવા નિયમ-કાનૂનને તિલાંજલિ આપવી જ જોઈએ. જો કે એની અવેજીમાં જે કાયદા અમલમાં આવે એનાથી ન્યાય મળવો જોઈએ. આપણે ત્યાં તો કાયદો નઠારા માણસોને સજા અપાવવાને બદલે નિર્દોષ લોકોને ડરાવવા-રંજાડવાનું સાધન બની ગયો છે. બીજી બાજુ, આપણી અદાલતોની કેડ પણ વર્ષોના પડતર એવા લાખો કેસના ભારથી ઝૂકી ગઈ છે.

- હીરેન મહેતા

આશરે સાત મહિનાથી જેની ચર્ચા ચાલતી હતી એ ત્રણ નવા ક્રિમિનલ કાયદાનો અમલ શરૂ થયો છે અને એને કારણે ન્યાયતંત્ર પરનું ભારણ ઓછું થશે એવો વિશ્વાસ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી તથા ગૃહમંત્રી અમિત શાહે વ્યક્ત કર્યો છે.

કોઈ પણ સમાજ કે માનવસમૂહ સંગઠિત રહે, બધા વચ્ચે શાંતિ રહે એ માટે અમુક નિયમ કે નિયંત્રણ હોવાં જરૂરી છે. કોઈ સાથે કશું ખોટું ન થાય એ આવા નિયમ પાછળનો ઉદ્દેશ હોય. જો કે આ એક આદર્શ સ્થિતિની કલ્પના છે. વાસ્તવિકતા એનાથી ઘણી અલગ હોવાની. લાલચ, મજબૂરી, ગુસ્સો કે વાસના જેવી વિકૃતિ સહિતના મનોભાવ માણસને ખોટું કરવા, સમાજની વિરુદ્ધ જવા ઉશ્કેરે છે. મગજ પર ભારોભાર સંયમ હોય એ જ માણસ જાત પર નિયંત્રણ રાખીને આપમેળે પોતાની માટે સાચા-ખોટાની ભેદરેખા દોરી લે છે. જે લોકો આવું નથી કરી શકતા એમના માટે નિયમ કે કાયદાનો ડારો હોવો જરૂરી છે.

માણસે સમૂહમાં રહેવાનું શીખ્યું હશે ત્યારથી કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપે એ જમાનાની જરૂરત મુજબનાં નીતિ-નિયમ અથવા કાયદા બન્યા હશે. પ્રાચીન ભારતમાં પંચની પરંપરા હતી, એ ગામ કે અમુક સમૂહનું વ્યવસ્થાપન કરવાની સાથે નીતિ-નિયમના પાલન માટેનું પણ એકમ હતું. એમાંથી જુદા જુદા સ્તરે ન્યાયતંત્રનું માળખું ઘડાયું હશે. છત્રપતિ શિવાજીથી લઈને જહાંગીર સુધીના રાજાબાદશાહોએ એમના રાજમાં ન્યાયતંત્રના માળખાને વ્યવસ્થિત આકાર આપ્યો હતો. દેશમાં અંગ્રેજ શાસન આવ્યું ત્યારે એમાં વ્યાપક ફેરફાર થયો અને જુદાં જુદાં રજવાડાંના નિયમો-કાનૂનને નવુંસંગઠિત રૂપ મળ્યું. એ સમયના ભારતીય સમાજમાં પ્રવર્તતાં અનેક દૂષણને ડામવા અને એ દૂષણ ફેલાવતા લોકોને દંડવા બ્રિટિશ સરકારે કેટલાક કાયદા બનાવ્યા.