પાણીના વાયદાનો વિચારઃ ડૂબશે કે તરી શકશે?

આપણે ભલે હમણાં આઝાદીના અમૃત મહોત્સવ વર્ષની ઉજવણી કરી હોય, પણ એક કડવી વાસ્તવિકતા એ પણ છે કે આટલાં વરસેય દેશ પાણીની સમસ્યામાંથી બહાર આવવાને બદલે એમાં વધુ ડૂબતો રહ્યો છે. આવા તબક્કે કૉમોડિટી એક્સચેન્જ પર પાણીના વાયદા શરૂ કરવાના સરકારી સ્તરે આકાર પામી રહેલા વિચાર વિશે જાણી લો.

- જયેશ ચિતલિયા

પાની રે પાની તેરા રંગ કૈસા મનોજ કુમારની ફિલ્મ શોના આ ગીતના શબ્દો બદલીને હવે પાની રે પાની તેરા ભાવ કૈસા? બોલવાનો સમય આવી રહ્યો છે. યસ, માનો કે ન માનો અથવા ભલે આશ્ચર્ય પામો યા આઘાત પામો, આપણા દેશમાં પાણીના વાયદા કૉમોડિટી એક્સચેન્જ પર શરૂ થવાના દિવસો હવે બહુ દૂર નથી. આમ પણ પાણીની અછતની સમસ્યાએ પાણીને કૉમોડિટી બનાવી જ દીધું છે અને એક યા બીજા પ્રકારે પાણીના વેપાર ધૂમ ચાલે જ છે. હવે પાણી વિશે સરકાર લાંબા ગાળાના અને વ્યાપક દૃષ્ટિકોણથી વિચારીને એની સમસ્યાના ઉપાય તરીકે પાણીના વાયદા-ફ્યુચર્સ ટ્રેડિંગ અને સ્પૉટ ટ્રેડિંગ વિશે આયોજન કરવા લાગી છે.

નીતિ આયોગ આ સંદર્ભમાં એક મુસદ્દો તૈયાર કરી રહ્યું છે. વિવિધ એક્સચેન્જ પર જળના વાયદાના સોદા થાય એ માટેની રૂપરેખા, માર્ગદર્શિકા અને માળખા અંગે ચર્ચા-વિચારણાનો દૌર શરૂ થયો છે. આમ તો અત્યારે જેમ સોના, ચાંદી સહિત વિવિધ કૉમોડિટીમાં વાયદા અને હાજરના સોદા થાય છે એમ પાણીના સોદા થાય એવું ગોઠવાશે પરંતુ પાણી એક જીવનાવશ્યક કૉમોડિટી હોવાથી એના માળખાની રચના-સોદાની પદ્ધતિ સમગ્ર સમાજને ધ્યાનમાં રાખી કરવી પડે, આ એક બહુ જ સંવેદનશીલ બાબત છે. નીતિ આયોગ વૉટર રેગ્યુલેશન ઑથોરિટીની સ્થાપનાનો પણ પ્રસ્તાવ ધરાવે છે.

વિવાદને આમંત્રણ?