ચિત્તાનીય ચિંતા કરવી પડશે..

આફ્રિકાથી આપણે ચિત્તા તો લાવ્યા, પણ એ બધા એક પછી એક મરણને શરણ થઈ રહ્યા છે. અત્યાર સુધીમાં ૩૦ ટકા ચિત્તા મૃત્યુ પામ્યા છે. દુનિયાના આ સૌથી ઝડપી જાનવરને સાચવવામાં આપણે ક્યાં ગોથું ખાઈ ગયા છીએ? આવો, સમજીએ.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ગયા જન્મદિને એટલે કે સપ્ટેમ્બર, ૨૦૨૨માં નામિબિયાથી આવેલા આઠ ચિત્તાને મધ્ય પ્રદેશના કુનો નૅશનલ પાર્કમાં છોડવામાં આવ્યા. મોદીજી પોતે ત્યારે ઉપસ્થિત રહ્યા અને એમણે ચિત્તાનાં દર્શન કર્યાં એ તસવીરો અને વિડિયો જોઈ આખો દેશ ઉત્સાહિત થયો. આખરે તો જે દેશમાં એક સમયે હજારો ચિત્તા હતા અને ૧૯૫૦ના દાયકામાં સમ ખાવા પૂરતો એકેય ચિત્તો રહ્યો નહીં ત્યારે આપણે જ આ પ્રાણીને વિલુપ્ત પ્રાણી જાહેર કરી દીધું. એ પછી એટલે કે ૭૧ વર્ષ બાદ ચિત્તા ભારતમાં જોવા મળવાના હોય એનો હરખ તો હોય જ.

જો કે એ હરખ એક વર્ષ પૂરું થયું નથી ત્યાં શોકમાં બદલાવા લાગ્યો છે, કારણ કે જેટલા ચિત્તા આપણે કરોડોના ખર્ચે ભારતમાં લાવ્યા એમાંના ૩૦ ટકા મૃત્યુ પામ્યા છે.

આજની પેઢીને કદાચ ખબર નહીં હોય કે ભારતમાં એક સમયે ચિત્તાઓની સંખ્યા ખાસ્સી હતી, એને એશિયાટિક ચિત્તા તરીકે ઓળખવામાં આવતા અને રાજા-મહારાજા એનો શિકાર કરતા. જે સફળ થાય એ સારા શિકારી ગણાય, કારણ કે આ ઝડપી જાનવરનો શિકાર કરવો એ આસાન નથી હોતો. એમ તો મુગલ રાજાઓ ચિત્તા પાળતા પણ ખરા. બીજા પશુના શિકાર માટે ચિત્તાનો ઉપયોગ થતો. યુદ્ધ થાય ત્યારે દુશ્મનની સેના પર પણ એ ચિત્તા છોડવામાં આવતા. જાણીતા ફિલ્મસર્જક રાજામૌલીની આરઆરઆરમાં આવું એક દશ્ય હતું, જે બહુ વખણાયું હતું. કહે છે કે ભારતમાં છેલ્લે ૧૯૪૭માં છત્તીસગઢના રાજા રામાનુજ પ્રતાપસિંહ દેવે એકસાથે ત્રણ ચિત્તાનો શિકાર સાથે ત્રણ પિતાનો શિકાર કર્યો હતો. ૧૯૫૨નું વર્ષ આવતાં આવતાં તો ભારતમાંથી ચિત્તા અલોપ થઈ ગયાનું વિધિવત્ ઘોષિત થઈ ગયું. હવે આખી દુનિયામાં એશિયાટિક ચિત્તા માત્ર ઈરાનમાં બચ્યા છે અને ત્યાં પણ એની સંખ્યા સોથી ઓછી છે.

ભારતે પહેલાં તો ઈરાન પાસેથી જ ચિત્તા માગ્યા હતા, પણ હા, ના.. હા, ના.. કરતા ઈરાને ભારતને ચિત્તા આપ્યા નહીં. જો કે છેવટે કામ બની ગયું. ભારતે નામિબિયા પાસેથી આઠ ચિત્તા મેળવ્યા અને પછી દક્ષિણ આફ્રિકાથી પણ ચિત્તા આવ્યા. કુલ ૨૦ આવ્યા અને ચાર બચ્ચાંનું અહીં અવતરણ થયું. કુલ ચોવીસમાંથી અત્યાર સુધીમાં નવ મૃત્યુ પામ્યા છે.