કળા-સંસ્કૃતિના પ્રાચીન વૈભવને ઉજાગર કરતાં માનુની

કાળની કથા કહેતા મ્યુઝિયમની મુલાકાત લેવા માટે સમાજમાં ઉદાસીન વલણ છે. એવા સમયે એક મહિલાએ મ્યુઝિયમનું મહત્ત્વ સમજાવવા કળાત્મક પ્રયોગો આદર્યા છે. જાણો, એના પ્રયોગથી પરિણામ સુધીની વાત.

- મહેશ શાહ

સંગ્રહાલયની કોઈ પણ વસ્તુને સ્પર્શ કરવાની મનાઈ છે...

દેશ-વિદેશનાં ઘણાં મ્યુઝિયમમાં મુલાકાતી માટે આવી સૂચના લખી હોય છે. સંગ્રહાલય સ્ટાફ એનું પાલન પણ કરાવે છે, જે ખૂબ જરૂરી છે. દૃષ્ટિહીન વ્યક્તિએ પણ ગાઈડ કે સાથી મુલાકાતીએ આપેલી સમજ અથવા ઑડિયો ગાઈડ ઉપકરણમાંથી મળતી જાણકારીથી સંતોષ માનવો પડે. જો કે થોડા સમય પહેલાં વિપરીત દશ્ય સર્જાયું. અમદાવાદસ્થિત જાણીતા લાલભાઈ દલપતભાઈ (એલ.ડી.) મ્યુઝિયમ જોવા આવેલાં કેટલાંક પ્રજ્ઞાચક્ષુ બાળકો અમુક પ્રાચીન પ્રતિમાને સ્પર્શ કરીને એની અનુભૂતિ લેતાં હતાં... અને એ પણ મ્યુઝિયમ સ્ટાફની હાજરીમાં!

આ શક્ય બન્યું, કારણ કે મ્યુઝિયમનાં નિયામક સુજાતા પરસાઈએ પ્રજ્ઞાચક્ષુ મુલાકાતીઓને મ્યુઝિયમની જાણકારી આપવા સ્પર્શજ્ઞાનની પ્રચલિત પદ્ધતિ અપનાવી. ઉદ્દેશ એ કે સામાન્ય વ્યક્તિની જેમ દૃષ્ટિહીન લોકો પણ મ્યુઝિયમ વિશે જાણકારી મેળવી શકે, એની મહત્તા સમજી શકે અને એમનામાં પણ પ્રાચીન વારસા અંગે જાગૃતિ કેળવાય. ગુજરાતમાં પ્રજ્ઞાચક્ષુને સ્પર્શ દ્વારા મ્યુઝિયમની અનુભૂતિ કરાવવાનો આ સંભવતઃ પ્રથમ પ્રયોગ હશે.

આ સુજાતાબહેને એમ તો પાંચેક વર્ષમાં આ મ્યુઝિયમની જાણકારી સમાજના વિવિધ વર્ગના લોકો સુધી પ્રસરાવવા અવનવા પ્રયોગ કર્યા છે.

એ પ્રયોગો વિશે જાણતાં પહેલાં આપણે લઈએ એમનો પરિચય.

સુરતના જૈન પરિવારમાં જન્મેલાં સુજાતા વડોદરાની એમ.એસ. યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક અને દિલ્હીના નૅશનલ મ્યુઝિયમ ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાંથી મ્યુઝિયોલૉજીમાં અનુસ્નાતક થયાં. પછી લંડનના વિખ્યાત વિક્ટોરિયા ઍન્ડ આલ્બર્ટ મ્યુઝિયમનાં ફેલો તરીકે છ મહિના અભ્યાસ કર્યો. યુવાવયે મધ્ય પ્રદેશવાસી એન્જિનિયર વિદ્યાશંકર પરસાઈ સાથે લગ્ન કરીને દિલ્હી અને બાદમાં સુરત રહ્યાં. એ દરમિયાન એમણે સુરતના તાપી કલેક્શન માટે મ્યુઝિયમ કન્સલ્ટન્ટ તથા દિલ્હીની નૅશનલ ગૅલરી ઑફ મૉડર્ન આર્ટમાં પ્રોગ્રામ ઑફિસર તરીકે કામ કર્યું તો પાંચેક વર્ષથી એ અમદાવાદમાં એલ.ડી. મ્યુઝિયમનાં નિયામક છે.