મહાભારત માર્ગદર્શક મહાકાવ્ય

યુદ્ધમાં મરેલા દાનવોને એમના ગુરુ શુક્રાચાર્ય સંજીવની વિદ્યા દ્વારા ફરી જીવતા કરી દેતા હતા. મરેલા દાનવો ફરી લડવા આવી જતા. દેવો એમને ફરી મારતા. પેલા ફરી શુક્રાચાર્યની મદદથી જીવતા થઈ જતા. છેવટે દેવો કંટાળ્યા, થાક્યા..

- દીપક સોલિયા

ભારતનાં બે પ્રાચીન મહાકાવ્યો જગતભરમાં જાણીતાં છે. એમાંનું એક છે રામાયણ અને બીજું છે મહાભારત. આ બન્ને ગાથા બે મહાવંશની કથા છે. રામાયણ સૂર્યવંશની કથા કહે છે, જેના નાયક છે સૂર્યવંશી ભગવાન શ્રીરામ અને મહાભારત ચંદ્રવંશની કથા છે, એના નાયકો કૃષ્ણ, અર્જુન તથા યુધિષ્ઠિર છે, જે ત્રણેય ચંદ્રવંશી છે.

આ બન્ને વંશ બ્રહ્માજીની છઠ્ઠી પેઢીએ શરૂ થયા. એ અગાઉની પાંચ પેઢી આ પ્રમાણે હતીઃ બ્રહ્મા, મરીચિ, કશ્યપ, સૂર્ય અને પાંચમી પેઢીએ વૈવસ્વત મનુ, જેમનાથી માનવવંશ શરૂ થયો. વૈવસ્વત મનુના આમ તો સાઠ દીકરા હતા, પરંતુ એમાંના પચાસ આપસમાં લડી મર્યા. આનો એક અર્થ એવો નીકળે કે માનવવંશમાં અંદરોઅંદર લડી મરવાની પરંપરા પહેલેથી છે. ઠીક છે, પચાસ પુત્રો મૃત્યુ પામ્યા. બચ્યા દસ. એમાં એક હતો ઈશ્વાકુ, જેનાથી સૂર્યવંશ શરૂ થયો અને બીજો હતો સુદ્યુમ્ન, જેનાથી ચંદ્રવંશ શરૂ થયો, આ રીતે..

આ સુદ્યુમ્ન એક વાર જંગલમાં ગયેલો. કાળનું કરવું કે એ જ વખતે જંગલમાં શિવ-પાર્વતી આવ્યાં. પાર્વતીને સંપૂર્ણ એકાંતની ઈચ્છા થઈ. એમણે શિવજીને કહ્યું કે મારે આસપાસમાં કોઈ નર ન જોઈએ. શિવજીએ તથાસ્તુ કહીને સમગ્ર જંગલમાં જેટલા પણ નર હતા એમને માદા બનાવી દીધા. જે સિંહ હતા એ સિંહણ બની ગયા, વાઘ હતા એ વાઘણમાં રૂપાંતરિત થઈ ગયા. આ બધામાં સાથોસાથ સુદ્યુમ્ન પણ નારી બની ગયો.

સુદ્યુમ્ન અતિ વ્યથિત થયો. એણે માતા પાર્વતી પાસે પોતાની વેદના વ્યક્ત કરી. પાર્વતીજીને દયા આવી ગઈ. એમણે કહ્યું: ‘શિવજીના પ્રભાવને તો હું મિથ્યા ન કરી શકું, પરંતુ એમાં એટલો ફેરફાર કરી શકું કે તું ચંદ્રના વૃદ્ધિકાળમાં પુરુષ બની રહીશ અને ક્ષયકાળમાં સ્ત્રી ઈલા બની રહીશ.'

સુઘુમ્નના આ નારીરૂપનાં એટલે કે ઈલાનાં લગ્ન ચંદ્રના પુત્ર બુધ સાથે થયાં. બુધ દેવલોકનો વાસી હતો, જ્યારે પત્ની ઈલા પૃથ્વીવાસી હતી. બુધ-ઈલાનો દીકરો પુરૂરવા પૃથ્વીવાસી જ બની રહ્યો. પુરૂરવા પૃથ્વીનો પ્રથમ ચંદ્રવંશી સમ્રાટ બન્યો. એ જબરો પરાક્રમી હતો. એ અપ્સરા ઉર્વશીના ઊંડા પ્રેમમાં પડ્યો. ઉર્વશી થોડા સમય સુધી પરૂરવા સાથે ધરતી પર રહી અને પછી પોતાના દેવલોકમાં પાછી ફરી, પરંતુ એ પહેલાં પુરૂરવા સાથેના સંબંધથી એણે છ પુત્રોને જન્મ આપ્યો. એમાંનો એક હતો આયુ.