બર્નઆઉટ ભરેલાઓની ખાલી થઈ જવાની બીમારી

બર્નઆઉટ મોટા ભાગે ધંધા-રોજગાર-વ્યવસાય સંબંધી હોય છે, પરંતુ એની અસર અંગત જીવન-પરિવાર સાથેના સંબંધો પર પણ પડે છે.ઘણી વાર અંગત જીવનની મુશ્કેલી પણ કામમાં બર્નઆઉટની સ્થિતિને જન્મ આપે છે.આ બધું ભેગું થઈને વ્યક્તિનાં શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યને અસર કરે છે.

- રાજ ગોસ્વામી

ખાલી કપ...

એક સફળ ડૉક્ટર પોતાની વ્યસ્તતાથી થાકી ગયો. એ સતત દબાવ અને સ્ટ્રેસમાં કામ કરતો હતો. એની ઊર્જા ઓછી થઈ રહી હતી. લાંબા કલાકો કામ કરીને એનું ઊંઘવાનું અને ખાવા-પીવાનું અનિયમિત થઈ ગયું હતું. થાકી-હારીને એ એક પાસે ગયો.

ઝેન ગુરુ એણે ગુરુને પોતાની સિદ્ધિ અને જવાબદારી વિશે વાત કરી અને કહ્યું કે એની રાહત મહેસૂસ નથી કરતો. ગુરુએ શાંતિથી એની વાતો સાંભળી અને પૂછ્યું કે ચા પીશો? ડૉક્ટરે હા પાડી એટલે ગુરુએ જાતે ચા તૈયાર કરીને કપમાં રેડવાની શરૂ કરી. ડૉક્ટર તાજુબ બનીને ગુરુની હરકત જોતો રહ્યો. એણે જોયું કે કપ ભરાઈ ગયો હતો, પણ ગુરુનું એમાં ધ્યાન નહોતું.

‘અરે! ઊભા રહો, કપ છલકાઈ ગયો.' એણે કહ્યું.

ગુરુએ શાંતિથી એની સામે જોયું અને કહ્યું: ‘એ જ તો વાત છે. તું પણ આ કપ જેવો છે. એકદમ ભરાઈ ગયેલો-સતત કામમાં, વિચારોમાં, આયોજનોમાં વ્યસ્ત... આરામ, આનંદ કે જીવન માટે જગ્યા જ નથી. તારા કપને ખાલી કર.'

થોડા દિવસ પહેલાં મોનિકા ચૌધરી નામની ૨૯ વર્ષની એક આન્ત્રપ્રેન્યારે ઈન્સ્ટાગ્રામ પર એની કેફિયત બયાન કરીને તહેલકો મચાવી દીધો કે કામના લાંબા કલાકો, સ્ટ્રેસ અને બર્નઆઉટના પગલે એની તંદુરસ્ત જીવનશૈલી ખરાબે ચઢી ગઈ છે અને અંતતઃ એ ચોથા સ્ટેજના કોલોન (આંતરડાના) કૅન્સરનો ભોગ બની છે.

સંશોધન કહે છે કે નિયમિત સ્ટ્રેસ અને બર્નઆઉટથી શરીરમાં હોર્મોનલ સંતુલન ખોરવાય છે અને ઈન્ફ્લેમેશન વધે છે, જેનાથી હૃદયની બીમારી, ડાયાબિટીસ અને કૅન્સરની સંભાવના વધી જાય છે.

‘મારા સ્વાસ્થ્યનો સવાલ છે ત્યાં સુધી...' મોનિકાએ લખ્યું હતુંઃ ‘...હું બહુ ચીવટવાળી હતી. હું તંદુરસ્ત આહાર લેતી હતી અને ડાયેટનું ધ્યાન રાખતી હતી. હું તળેલું કે તેલવાળું ખાતી નહોતી.

મેં જ્યારે મારી વેબસાઈટ માટે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે મને ખયાલ ન આવ્યો કે એમાં કેટલી બધી બાબતોનો ભોગ લેવાશે. એમાં નસીબનો વાંક નહોતો. એ લાંબા સમય સુધીના સ્ટ્રેસ, બર્નઆઉટ અને શરીરની સંપૂર્ણ ઉપેક્ષાનું પરિણામ હતું.’ મોનિકાએ એક શબ્દ વાપર્યો હતોઃ બર્નઆઉટ.

ઑક્સફર્ડ શબ્દકોશ અનુસાર બર્નઆઉટ એટલે કામ કરીને શારીરિક અને માનસિક રીતે થાકી જવું. આવું લગભગ દરેક વ્યક્તિ સાથે કોઈ ને કોઈ તબક્કે થાય છે. અમુક લોકોને એક અથવા થોડા દિવસ માટે આવો અનુભવ થાય છે, કોઈકને વર્ષો સુધી થાય છે.