માનું દૂધ પણ અમૃત સમાન રહ્યું નથી!

નવજાત શિશુનો પહેલો આહાર એટલે એની જનેતાનું દૂધ. એ દૂધ જે બાળક માટે અનેક વ્યાધિ સામેનું ટૉનિક પણ છે. જો કે હવે એવો દાવો કરી શકાય એમ નથી. હવા અને પાણીમાં ઠલવાતાં વિષારી તત્ત્વો તથા કેમિકલ્સ કોઈ ને કોઈ રીતે આપણા શરીરમાં પહોંચે છે. એ પ્રમાણ એટલું વધી ગયું છે કે એનાથી તો હવે માતાનું દૂધ સુદ્ધાં અભડાઈ ગયું છે.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

– અપની મા કા દૂધ પિયા હૈ તો આજા સામને...

– અપની મા કા દૂધ પિયા હૈ તો ચલા ગોલી...

– મા કા દૂધ પિયા હૈ તો વહીં રહના...

– જીતના ખૂન મેરે હાથસે બહા હૈ ઉતના તો તૂને મા કા દૂધ ભી નહી પિયા હોગા...

આવા ડાયલોગ આપણે આપણી ફિલ્મોમાં સાંભળતાં આવ્યા છીએ, પણ કેટલાક અહેવાલો એવા છે કે હવે માતાના દૂધની દુહાઈઓ દઈ શકાશે કે કેમ? એ પ્રશ્ન સર્જાયો છે.

થોડા સમય પહેલાં સ્તનપાન સપ્તાહ નિમિત્તે મધ્ય પ્રદેશના પાટનગર ભોપાલમાં યુનિસેફ અને રાજ્યના સ્વાસ્થ્ય વિભાગ દ્વારા એક કાર્યક્રમ યોજાયો. સ્વાભાવિક છે કે ઉપસ્થિત વક્તા એમાં સ્તનપાનનું મહત્ત્વ સમજાવે. એ કાર્યક્રમમાં હાજર સ્વાસ્થ્યમંત્રી નરેન્દ્ર શિવાજી પટેલે કહ્યું કે મને નવી જાણકારી આજે મળી છે અને એ છે, મા કા દૂધ પિયા હૈ... ડાયલોગનો મતલબ. નવજાત શિશુ માટે જન્મના એક કલાકમાં મળનારું માતાનું દૂધ પહેલી રસીથી જરાય ઓછું નથી.

વાત તો સાચી છે. માતાનું દૂધ બાળક માટે અમૃત સમાન હોય છે. આ જ કારણે એને અંગ્રેજીમાં લિક્વિડ ગોલ્ડ કહેવામાં આવે છે. આ સ્તનપાન સાથે કેટકેટલી કથાઓ અને પ્રસંગો જોડાયેલાં છે. કોઈ સ્ત્રી માતા બને અને પહેલી વાર એના બાળકને સ્તનપાન કરાવે એનો અનુભવ કેટલો આહ્લાદક હોય છે એ તો માતા જ કહી શકે અને બાળકનો પરિચય માતા સાથે સ્તનથી જ શરૂ થાય છે.

માતાનું દૂધ જેને ન મળ્યું હોય એ કમનસીબ ગણાય છે અને એટલે જ માતાના દૂધ સાથે બહાદુરીને પણ જોડવામાં આવે છે અને હિંદી ફિલ્મોમાં આ જ કારણે કેટલાક ડાયલોગ બહુ જાણીતા બન્યા છે. માતાના દૂધનું કરજ ચૂકવવાની વાતો પણ આપણા કાને પડતી રહે છે. માતાના દૂધની મહાનતા અનેક રીતે વર્ણવાય છે. યુનિસેફ કહે છે કે માતાનું દૂધ બાળકો માટે સૌથી સારામાં સારું ભોજન છે. એમાં કાર્બોહાઈડ્રેટ, પ્રોટીન જેવાં તત્ત્વ સારી માત્રામાં ઉપલબ્ધ હોય છે. માતાનું દૂધ પીનાર બાળકોને નાનપણમાં ન્યુમોનિયા જેવી બીમારી થવાની સંભાવના નથી હોતી. મોટા થયા બાદ પણ એમનામાં મેદસ્વીતા અથવા ડાયાબિટીસ જેવી બીમારીઓનો ખતરો ઓછો હોય છે. સૌથી મોટી વાત એ છે કે માતાનું દૂધ પીતાં બાળકોની માનસિક ક્ષમતા બીજા પ્રકારનાં બાળકોથી સારી હોય છે.