અમારુંય એક આકાશ હતું!

સંક્રાંતે કનકવા ચડાવવાનો મહિમા દેશભરમાં છે. અમદાવાદી, ખંભાતી પતંગની જેમ સુરતના રાંદેરી પતંગનો એક ગગનચુંબી ભૂતકાળ હતો, પરંતુ વર્તમાન ઝોલાં ખાતો ખાતો એ પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવવાના પ્રયાસ કરી રહ્યો છે.

- અરવિંદ ગોંડલિયા

પતંગ કેવો પણ હોય અને કેવી પણ... અર્થાત્ પુલ્ટિંગ પણ ખરો ને સ્ત્રીલિંગ પણ. નાજુક-નમણી પતંગ ને પળે પળે ગુલાંટ મારતો અળવતીરો પતંગ. ૧૯૩૮માં પ્રકાશિત હીરાલાલ મહેતાના પુસ્તકમાં ઉત્તરાયણ અને પતંગ અંગે રોચક માહિતી છે, જેમ કે ગુજરાતમાં પતંગ ચગાવવાનો શોખ સુરત જેવો બીજા કોઈને નથી. કિશોરવયની કુમારિકા ઓ અને વૃદ્ધો તો પતંગ પાછળ વીસથી પચ્ચીસ રૂપિયા (૧૯૩૦ના દાયકામાં) જેટલો ખર્ચ કરે છે.નોકરી કરતા હોય એ ઉત્તરાયણ ના બે-ત્રણ દિવસ પહેલાં અને બે-ત્રણ દિવસ પછી રજા મેળવે છે, નોકરી એ જતા નથી. સુરતમાં પતંગને કનકવો ઉપરાંત ઢેચી, લેપડી, ફુટી કે ફુગ્ગી પણ કહેવામાં આવે. 

ગુજરાતમાં પતંગ બનાવવાનો ઈતિહાસ લગભગ દોઢસો વર્ષ જૂનો છે. એ સમયે ગુજરાતમાં ઘણું કરીને સુરત અને એમાંય રાંદેરમાં જ પતંગ બનતા. એક સમયે ૪૦થી વધુ પરિવારો પતંગ બનાવવાના વ્યવસાય માં હતા. આજે આ વિસ્તારમાં પાંચ-છ પરિવારો પતંગ બનાવે છે. નવી પેઢીને હવે આ કામમાં રસ રહ્યો નથી એટલે આવનારા સમયમાં હાથ બનાવટના પતંગનો હુન્નર સુરતમાં કદાચ ભૂતકાળ બની જાય.

રાંદેરમાં અત્યારે ફકીરવાડ અને નાના બજારમાં પતંગ બનાવતા છ જેટલા મુસ્લિમ પરિવાર વર્ષના આઠ-નવ મહિના પતંગ બનાવે છે તો પાંચેક પરિવારો સીઝન પૂરતા પતંગ બનાવે છે. આ વ્યવસાયમાં મહિલાઓ વધુ છે. ચાર-ચાર પેઢીથી ચાલતો આ વ્યવસાય હવે ગોથાં ખાઈ રહ્યો છે એમ કહીએ તો ખોટું નહીં ગણાય.