આ ગરમીને કોઈ તો રોકો..

ક્લાઈમેટ ચેન્જને કારણે પૃથ્વીનું વાતાવરણ મહિનાઓને બદલે કલાકોમાં બદલાવા લાગ્યું છે. આંગણે ટકોરા દઈ ધીમે પગલે આવતો ઉનાળો હવે વાવાઝોડાની જેમ એકાએક ત્રાટકતો થઈ ગયો છે. અચાનક વધી જતી ગરમીને લીધે સ્નાયુઓમાં ખેંચ, અસામાન્ય થાક, તાવ અને જીવલેણ હીટસ્ટ્રોક જેવી વ્યાધિ હજારો લોકોનો ભોગ લે છે. પર્યાવરણ અને હવામાનની સ્થિતિને સમજવામાં લાગેલા નિષ્ણાતો દર વર્ષે ઉનાળાનું વહેલું અને તીવ્ર થવાના ટ્રેન્ડને જોઈને ચિંતામાં છે.

- સમીર પાલેજા । ઉમંગ વોરા (મુંબઈ)

ગરમ હવા કા પહેલા ઝોકા

બદલ રહા હૈ મૌસમ સારા

તપતા સા હૈ હર નઝારા..

દાયકા પહેલાંની ટીવીની જાહેરાતોમાં ઉનાળાની પ્રોડક્ટ્સ વેચવા માટે કાળઝાળ ગરમીનાં જે ગીતો ગવાયાં એ હવે સાક્ષાત્ ખરાં ઊતરી રહ્યાં છે. એ વખતની એક જાહેરાતમાં તો માથે તપતા સૂરજદાદા માણસોના માથામાં સ્ટ્રો ડૂબાડીને મજાના ઘૂંટડા ભરતા દર્શાવેલા. દીઠી એવી જ અનુભૂતિ આજે ભારતના અનેક વિસ્તારોમાં લોકોને થઈ રહી છે.

આ અનુભૂતિ હાઈ જમ્પના રેકૉર્ડ તોડતો અને ફાટફાટ થતો ગરમીના પારાએ કરાવી છે. ચાલુ વર્ષે ભારતે ૧૨૩ વર્ષમાં સૌથી ગરમ ફેબ્રુઆરી મહિનો જોયો. આંકડા જોઈએ તો ૧૯૦૧થી અત્યાર સુધીના ઈતિહાસમાં ભારતમાં ફેબ્રુઆરી મહિનાનું સરેરાશ મહત્તમ તાપમાન (૨૯.૫ ડિગ્રી સેલ્સિયસ) ૨૦૨૩ના ફેબ્રુઆરીમાં નોંધાયું. ફેબ્રુઆરીમાં રોજિંદા સરેરાશ તાપમાનમાં ચાર ડિગ્રી સેલ્સિયસનો વધારો પણ જોવા મળ્યો છે.

મુંબઈમાં તો ફેબ્રુઆરીની મધ્યમાં ભરબપોરનું તાપમાન ૩૭.૩ ડિગ્રી  સેલ્સિયસ સુધી પહોંચેલું. ૩૧ ડિગ્રીની એવરેજ સામે ૩૭.૩ ડિગ્રી તાપમાને અરેરાટી પ્રસરાવી. આટલી ગરમી જો કે અપેક્ષિત હતી, કેમ કે મુંબઈમાં આ વર્ષે શિયાળો મજાક સમાન રહ્યો હતો, માત્ર દસથી બાર દિવસ જ થોડી ટાઢ પડેલી.

અહીં જાણી લો કે મેદાની વિસ્તારોનું તાપમાન સરેરાશ કરતાં પાંચ ડિગ્રી વધુ નોંધાય કે પછી ૪૦ ડિગ્રી સેલ્સિયસથી ઉપર જાય તો હીટ વેવ કે ગરમીની લહેર જાહેર કરવામાં આવે છે. પર્વતીય ક્ષેત્રો માટે એ આંકડા અનુક્રમે પાંચ ડિગ્રી અને ૩૫ ડિગ્રી તો સમુદ્ર તટના વિસ્તારો માટે પાંચ ડિગ્રી અને ૩૭ ડિગ્રી સેલ્સિયસ છે.

હીટ વેવમાં મોટે ભાગે ધરતીથી પર હાઈ પ્રેશર ડેવલપ થાય છે, જેના કારણે ગરમી સપાટી પાસે ટ્રૅપ થઈ જાય છે. બહારનો પવન અંદર આવી શકતો નથી અને અંદરની હવા બહાર નીકળી શકતી નથી એટલે જે વિસ્તારમાં હીટ વેવ હોય ત્યાં બધા ભઠ્ઠી જેવી ગરમીથી શેકાય છે.

થોડા સમય પહેલાં હવામાન વિભાગે પશ્ચિમ ભારતમાં આ વર્ષની પહેલી ભારે હીટ વેવ માટેની એલર્ટ જાહેર કરી હતી. જો કે પછીથી વાતાવરણે પલટો મારતાં કહો કે પરિસ્થિતિમાં સુધારો આવતાં એ એલર્ટ પાછી ખેંચી હતી, પણ એપ્રિલ-મેની આગાહીમાં તો રાતનું સરેરાશ તાપમાન પણ સામાન્ય કરતાં વધુ ગરમ રહેવાનું અનુમાન છે.