ધ્વનિ અને પ્રકાશના પર્વનું પ્રમુખ આકર્ષણઃ ફટાકડા

આબાલવૃદ્ધ સૌકોઈને આકર્ષતો ફટાકડામાંથી નીકળતો રંગબેરંગી પ્રકાશ દિવાળીના દિવસોને તેજસ્વી બનાવે છે. ભારતના ફાયરક્રૅકર કૅપિટલ શિવકાશીથી ગુજરાત સુધી વિસ્તરેલી ફટાકડા-આતશબાજીની છ હજાર કરોડ રૂપિયાની ઈન્ડસ્ટ્રીની ભોંયચકરી જેવી ગમતીલી ગાથા..

- નિતુલ ગજ્જર

દિવાળીના શૉપિંગ લિસ્ટમાં મીઠાઈ અને કપડાં પછી સૌથી અગત્યનું કંઈ હોય તો એ છે ફટાકડા. આપણે ત્યાં દિવાળીની રાત્રે ફટાકડા ફોડવાનો વર્ષો પુરાણો રિવાજ છે. દિવાળીના દિવસે ભગવાન શ્રીરામ વનવાસ ભોગવી અયોધ્યા પાછા ફર્યા હતા એવી માન્યતા છે. એમના આગમનના હરખમાં જ સમગ્ર દેશમાં દિવાળીના દિવસે ઘરઆંગણે દીવડા પ્રગટાવવામાં આવે છે, ફટાકડા ફોડવામાં આવે છે.

ભારતમાં ફટાકડા માત્ર દિવાળીને દિવસે જ ફોડવામાં આવે એવું નથી. આપણે ત્યાં તો લગ્નપ્રસંગે, ગણેશોત્સવમાં શ્રીજીની શોભાયાત્રા વખતે, દશેરામાં, આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાની ખેલકૂદ સ્પર્ધામાં ભારતના સારા દેખાવ ટાણે પણ ફટાકડા ફોડવામાં આવે છે. ૩૧ ડિસેમ્બરે યોજાતી આતશબાજી અલગ. અમેરિકા અને યુરોપિયન દેશોમાં તો લગભગ દરેક મોટા પ્રસંગે આતશબાજી યોજવામાં આવે છે. ફિફા દ્વારા આયોજિત ફૂટબૉલ વર્લ્ડ કપનો ઓપનિંગ સેરેમની હોય કે પછી મેક્સિકોની પ્રખ્યાત હેલોવિન પાર્ટી, બ્રાઝિલનો કાર્નિવલ હોય કે જપાનીઝ ન્યુ યરની શરૂઆત, આતશબાજી વગર બધું અધૂરું છે. કોઈએ વળી ફટાકડાને સકારાત્મક ઊર્જાનું પ્રતીક પણ કહ્યું છે.

ફટાકડાની શોધ આજથી ૨૦૦૦ વર્ષ પહેલાં ચીનમાં વસતા લી તિયાન નામના એક સાધુએ કરી હોવાની માન્યતા છે. બીજી એક માન્યતા મુજબ ચીનમાં જ સોંગકુળના લોકોએ ફટાકડાની શોધ કરી હતી. ઔર એક માન્યતા એવી પણ છે કે સદીઓ પહેલાં ચીનમાં અંધકારમાં વસતા શેતાની આત્માને ભગાડવા ફટાકડાની શોધ કરવામાં આવી હતી.