સહઅસ્તિત્વની સહનશીલતા

મનુષ્ય આ પૃથ્વી પર સૌથી સામુદાયિક-સહકારી પ્રાણી છે.એક પ્રજાતિ તરીકે માણસની સફળતાનું કારણ એકબીજા સાથે સહકારથી રહેવાની ક્ષમતામાં છે. એવું સહઅસ્તિત્વ અને સહકાર કાયમ સુંદર-સરળ જ હોય એ જરૂરી નથી. પ્રેમાળ સંબંધમાં પણ ઉઝરડા પડે છે અને એમાંથી જ સહનશીલતાનો ગુણ વિકસે છે.

- રાજ ગોસ્વામી

S૨ અને સહનશીલતા...

એક નાના છોકરાને અંધકારની બીક લાગતી હતી. એને એવો ડર પેસી ગયો હતો કે અંધારું થયા પછી રાક્ષસો બહાર નીકળે છે. એક વાર એ માતા-પિતા સાથે કોઈ સંબંધીને ત્યાં ગયો. રાતે એને એક રૂમમાં અલગ સૂવાનું આવ્યું. એ નાનો હતો એટલે લાઈટ ચાલુ રાખવાની પરવાનગી નહોતી. એ સાથે એક ટૉર્ચ લઈને આવ્યો હતો અને એને ઓશીકા પાસે મૂકીને સૂઈ ગયો.

રાતે રાક્ષસોના વિચારમાત્રથી એ એટલો ગભરાઈ ગયો કે પથારીમાંથી ઊભો થયો અને રૂમમાં એક વિશાળ કબાટ ખોલીને અંદર ટૉર્ચ ફેંકી. કપડાં પાછળ સાચે જ એક રાક્ષસ હતો. છોકરો ચીસ પાડીને પાછળ હટી ગયો. એના આશ્ચર્ય વચ્ચે રાક્ષસે પણ જોરથી ચીસ પાડી અને રડવા લાગ્યો. એને રડતો જોઈને છોકરાનો ડર હેઠે બેઠો અને એણે હળવેકથી રાક્ષસને એના રડવાનું કારણ પૂછ્યું.

રાક્ષસે કહ્યું: ‘હું તો વર્ષોથી અહીં રહું છું, પણ મેં તારા જેવા હાથ-પગ, કાન-નાકવાળા ભયાનક જીવને જોયો નથી.' બાળકને પણ એવું જ થયું હતું-એણે પણ રાક્ષસ જેવા ભયાનક જીવને જોયો નહોતો. બન્ને એકબીજા સાથે એમના ડરની વાત કરવા લાગ્યા અને સમજી ગયા કે બન્નેની સમસ્યા એકસરખી જ હતીઃ અજાણ્યાનો ડર. એ ડર દૂર કરવા માટે એમણે એકબીજાને વધુ સારી રીતે ઓળખવાની અને એકબીજાને સ્વીકારવાની જરૂર હતી. એ દિવસથી છોકરામાંથી અંધકારનો ડર નીકળી ગયો.

***

દેશની સુપ્રીમ કોર્ટ કાયમ ટેક્નિકલ અથવા તો કાનૂનના આધારે જ ચુકાદો આપે છે એવું નથી. એ ઘણી વાર એકદમ વ્યવહારુ બનીને લોકોને પોલીસમાં કે અદાલતોમાં ન જવાની સલાહ પણ આપે છે, ખાસ તો જ્યારે આપસી સંબંધોના મતભેદના મામલા હોય, કારણ કે રાઈ જેવી સૂક્ષ્મ બાબત કાનૂની દખલઅંદાજીથી પહાડ જેવી થઈ જાય છે.

પંજાબનાં એક વિવાહિત યુગલનો ઝઘડો સ્થાનિક પોલીસ, સ્થાનિક કોર્ટ અને હાઈ કોર્ટમાં થઈને સુપ્રીમ કોર્ટ સુધી પહોંચ્યો ત્યારે જસ્ટિસ જેબી પારડીવાળા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રાની બેન્ચે નિષ્કર્ષ આપ્યોઃ ‘એક સ્વસ્થ લગ્નના ત્રણ પાયા હોય છેઃ સહિષ્ણુતા, બાંધછોડ અને પરસ્પર સમ્માન. એકબીજાની ભૂલ માટે અમુક હદ સુધી સહનશીલતા દરેક લગ્નમાં નિહિત હોવી જોઈએ. નાની-મોટી દલીલ અને મામૂલી મતભેદ સાંસારિક બાબતો છે. એમાં રાઈનો પહાડ ન બનાવવો જોઈએ.’