એક શહેર એક નામ : અમદાવાદ

અમદાવાદ अमदावाद AMDAVAD

- ડો. માણેક પટેલ

विस्तीर्णहट्टावलीराजमार्गा उत्तुंगहर्म्यं जिनशुभ्रगेहाः ।

पुंभिर्धनाढ्यैश्च तथा गुणाढ्यै रहम्मदावाद इतीह द्रंगः ॥ १२ ॥

અમદાવાદની વર્ષ ૧૮૪૭માં બંધાયેલાં હઠીસિંહનાં દહેરાંમાં એક સંસ્કૃત શિલાલેખ આવેલો છે. તેના એક શ્લોકનો ગુજરાતી ભાવાર્થ જોઈએ. ‘વિસ્તૃત હાટ, લાંબા રાજમાર્ગો, ઊંચા મહેલો, શુભ્ર જિનાલયો, ધનાઢ્ય અને ગુણાઢ્ય નિવાસીઓ, એ બધાથી શોભતું અમદાવાદ નગર છે.’ આજે પણ આ લખાણ કેટલું બધું વાસ્તવિક છે.

વર્ષ ૨૦૧૭માં ભારતના પ્રથમ વર્લ્ડ હેરિટેજ સિટીનો દરજ્જો અમદાવાદને મળ્યો છે. એ માટે અમે સૌ નગરજનો ગૌરવ અનુભવીએ છીએ. આપણું શહેર રાજ્ય, દેશ-દુનિયામાં અને નકશા ઉપર અમદાવાદ, અહમનાવાવ, Ahmedabad તરીકે એમ ત્રણ ગુજરાતી, હિન્દી અને અંગ્રેજીમાં અલગ-અલગ રીતે ઓળખાય છે. અમદાવાદ નામ સાથે સંકળાયેલી પાયાની માહિતી જાણીએ.

પ્રાચીન સમયમાં, અમદાવાદ આશાભીલનું આશાપુર, આશાપલ્લી કે આશાવલ હતું. દશમી સદીમાં આશાવલના અસ્તિત્વના પુરાવા ઉપલબ્ધ છે. અગિયારમી સદીમાં, રાજા કર્ણદેવ સોલંકીએ આશાવલ જીતીને, નવું નામ કર્ણાવતી રાખ્યું. ઐતિહાસિક નોંધ મુજબ કર્ણાવતી લશ્કરી થાણું હતું. એ સમયમાં આશાવલ અને કર્ણાવતી બંને નામના ઉલ્લેખો જોવા મળે છે. શહેરનો જૈન સમાજ અમદાવાદને ‘રાજનગર’ તરીકે ઉલ્લેખે છે.

વર્ષ ૧૪૧૧માં સુલતાન અમહદશાહે પાટણથી અહીં આવીને સાબરમતી નદી કિનારે તંબુ તાણી, અદમવાવાવ વસાવ્યું હતું. અમદાવાદને મળેલો વર્લ્ડ હેરિટેજનો દરજ્જો કોટ વિસ્તાર પૂરતો જ મર્યાદિત છે અને ૧૪૧૧માં સ્થપાયેલા અમદાવાદ માટેનો છે. અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશને એ પ્રમાણે ડોઝિયર બનાવ્યું હતું.