મનહર બા વાઘેલા: જીવન સમર્પિત બોલકાં બાળકો ને અબોલ શ્વાનને.

આ રજપૂતાણીએ અનોખા અંદાજમાં ‘બાળક બચાવો, બાળપણ બચાવો’ની ઝુંબેશ આદરી છે. અભ્યાસમાં નબળાં તથા વિષમ પારિવારિક સંજોગનાં શિકાર એવાં બાળકોને ભણાવી-ગણાવી ઝંઝાવાત નામે જીવન સામે ઝઝૂમવા સજ્જ કરે છે.. સાથે સાથે રસ્તે રઝળતા શ્વાનનાય એ રખેવાળ છે.

- હેતલ રાવ

સરકારી હૉસ્પિટલના બેડ પર ટૂંટિયું વાળીને પડેલો એક લાચાર પુરુષ. કાખમાં બે મહિનાનું બાળક અને હાથમાં પતિ માટે જમવાનું લઈને આમથી તેમ આંટા મારતી લાચાર મહિલા. રોજમદારી છોડીને દીકરા પાસે વલોપાત કરતી વૃદ્ધા અને.. આ બધું નિઃસહાય બનીને જોયા કરતી સાત વર્ષની કન્યા. એને ભણવું છે, પરંતુ કોણ ભણાવે? ભણાવવાની વાત તો બાજુએ, એને રાખવાય કોઈ તૈયાર નથી.

આવું નિરાશાજનક દશ્ય મનહરબા વાઘેલા જુએ છે ને એ મનમાં ગાંઠ વાળે છેઃ આવાં બાળકોનો હું સથવારો બનીશ.. અને ખરેખર આ મહિલાએ પોતાનું જીવન એવાં બાળકોને સમર્પિત કર્યું છે, જેમનાં માતા-પિતા ન હોય અથવા બેમાંથી એક જ હોય અથવા બન્ને હોય, પરંતુ બેમાંથી એકને ગંભીર બીમારી હોય. આવાં બાળકોને મનહરબા શોધીને પોતાને ત્યાં રાખે છે. ભણાવી-ગણાવી એમને પગભર બનાવે છે.

ગાંધીનગર જિલ્લાના દોલારાણા વાસણા ગામમાં બે ભાઈ અને ત્રણ બહેનોમાં સૌથી નાનાં મનહરબા. પિતા ફતેસિંહ રાઠોડ પોલીસકર્મી. માતા કેસરબાને અક્ષરજ્ઞાન નહીં, પણ એ સતત એ વાતનું ધ્યાન રાખે કે સંતાનો નિયમિત શાળાએ જાય, ખૂબ ભણે.

જે સમયે રજપૂતસમાજમાં બાળવિવાહ થતા, પુત્રવધૂ સતત ઘૂંઘટમાં રહેતી એ સમયે મનહરબા અભ્યાસ કરતાં. દીકરીઓને ગામબહારની શાળામાં જવાની અનુમતિ નહોતી ત્યારે મનહરબા હૉસ્ટેલમાં રહી ભણીને પગભર થવાનાં સપનાં જોતાં, પરંતુ કરમની કઠણાઈ કે મનહરબા દસમા ધોરણમાં હતાં ત્યારે પિતાનું અવસાન થયું. ભણી-ગણીને આર્મીમાં જોડાઈ, પિતાની જેમ દેશસેવા કરવાનું સપનું માત્ર સપનું જ બની રહ્યું. પિતાની ઓચિંતી વિદાયે મનહરબાને અંદરથી તોડી નાખ્યાં, છતાં ભણવું તો છે જ એવા નિર્ધાર સાથે એમણે એસએસસી પાસ કર્યું. હવે આગળ અભ્યાસ કેવી રીતે કરવો? ભણવાનો ખર્ચ ભાઈ-બહેન પર કેવી રીતે નાખવો? એવાં મનોમંથનમાં અટવાયેલાં મનહરબા પોતાના ગુરુ ભગવાનશ્રી પાસે ગયાં. ગુરુએ આશીર્વાદ રૂપે એક પરબીડિયું આપ્યું.

એક બાળકી તો સચવાઈ ગઈ, પણ.. બસ, એમાંથી વિચાર આવ્યો ને બચ્ચાંવને અભ્યાસ કરાવવાનું આદર્યું.