લો બોલો, ચીન કરી રહ્યું છે કૃત્રિમ સૂર્યનું નિર્માણ!

શું ફ્યુઝન પ્રક્રિયાથી સૂર્યને પૃથ્વી પર ઉતારવાની વાત વાસ્તવિકતા બની જશે?

- નિતુલ ગજ્જર

૧૯૫૦ના દાયકામાં અણુનો શાંતિમય ઉપયોગ કરવા માટે સ્વિત્ઝરલૅન્ડના જીનિવા શહેરમાં યોજાયેલી આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદમાં ભારતના પ્રખર વિજ્ઞાની ડૉ. હોમી ભાભાએ કહ્યું હતું: ‘લૅબોરેટરીમાં ફ્યુઝન પાવરના વપરાશથી અવરિત ઊર્જા મળી રહે એ દિવસો દૂર નથી. બે દાયકાની અંદર આ પ્રયોગ સાકાર સ્વરૂપે સંભવ હશે.’

આ વાતનાં થોડાં વર્ષોમાં જ ડૉ. હોમી ભાભાનું રહસ્યમય રીતે મૃત્યુ થયું એટલે ફ્યુઝન પાવર અને અવિરત ઊર્જાની એમની વાત સમય સાથે વિસરાતી ગઈ. એમણે કરેલી ફ્યુઝન પાવરથી અવિરત ઊર્જાની જાહેરાત તો પૂરા સાત દાયકાથી પ્રયોગની પ્રયોગ જ રહી છે, સાકાર નથી થઈ.

જો કે એવું નથી કે ડૉ. હોમી ભાભા કહેતા હતા એ ફ્યુઝન પાવરના પ્રયોગ કોઈએ કર્યા નથી. આજની તારીખમાં પણ ફ્યુઝન પ્રક્રિયાથી ઊર્જાનિર્માણના પ્રયોગો તો ચાલી જ રહ્યા છે અને આ પ્રયોગોની સફળતાની અગાઉ ક્યારેય નહોતી એટલી શક્યતા હવે વર્તાઈ રહી છે.

શું છે ફ્યુઝન પ્રક્રિયાથી ઊર્જાનિર્માણ?

ફ્યુઝન પ્રક્રિયા એટલે બે અણુના સંયોજન (ફ્યુઝન)થી ઊર્જાની ઉત્પત્તિ કરવાની પ્રક્રિયા. આ પ્રક્રિયાનું જીવતું-જાગતું ઉદાહરણ એટલે આકાશમાં તપતો સૂરજ. સૂરજમાંની ફ્યુઝન પ્રક્રિયા વિશે વાત કરતાં પહેલાં આપણે આપણા આ સૂરજદાદાને બરાબર જાણી લઈએ.

૭૮.૪ ટકા હાઈડ્રોજન અને ૧૯.૮ ટકા હિલિયમના બનેલા સૂર્યનું પેટાળ ૧,૫૦,૦૦,૦૦૦ સેલ્સિયસ તાપમાને તપે છે. આ ગરમી એટલી વધારે છે કે ત્યાંનો એક ટાંકણીના સૂક્ષ્મ ટપકા જેટલો પદાર્થ ૧૬૦ કિલોમીટર દૂરથી પણ માણસને રાખમાં ફેરવી શકે!

સૂર્યના કેન્દ્રમાં દબાણ દર ચોરસ ઈંચે ૩૩૦ કરોડ ટન જેટલું છે એટલે કે પૃથ્વીની સરખામણીએ એક લાખ ગણું વધારે છે. આ દબાણ વચ્ચે હાઈડ્રોજનના અણુ એકબીજા સાથે ચોંટીને (ફ્યુઝ થઈને) નવું અણુમાળખું બનાવે છે. પ્રતિ મિનિટે ૪૦ અબજ ટન જેટલા હાઈડ્રોજનના અણુ ફ્યુઝ થઈને હિલિયમમાં રૂપાંતરિત થાય છે.

આ પ્રક્રિયામાં ૪૦ અબજ ટન હાઈડ્રોજનના અણુ સામે બરાબર એટલો જ હિલિયમનો પુરવઠો નિર્માણ નથી થતો, પણ પ્રક્રિયા દરમિયાન થોડોક હિસ્સો રહી જાય છે, તો આ હિસ્સાનું શું થાય છે? વેલ, આગળ જાણીએ.