કાગડોઃ શુભ કે અશુભ?

પિતૃપક્ષના મુખ્ય નાયક ગણાતા કાગડા ચતુર, હિંમતવાન, બુદ્ધિશાળી હોવા ઉપરાંત પૌરાણિક મહત્વ પણ ધરાવે છે. એમની ઘટતી વસતિ કર્મકાંડની દૃષ્ટિએ જ નહીં, પણ પર્યાવરણ સમતુલાની દૃષ્ટિએ પણ ચિંતાજનક છે.

- સમીર કરંબે

કાગડો એવું પક્ષી છે, જેને લોકો એક બાજુ અશુભ ગણીને એની મજાક-મશ્કરી કરે છે તો બીજી બાજુ પિતૃપક્ષમાં એને ખૂબ મહત્વ આપે છે. કાગડાને મૃત વ્યક્તિ સાથે એટલે કે પૂર્વજો સાથે જોડીને એને શ્રાદ્ધની વિધિનો એક હિસ્સો બનાવી દેવામાં આવ્યો છે. આ અતિશય બુદ્ધિશાળી પક્ષીને સમાજના કેટલાક લોકો મૂર્ખ પણ સમજે છે. વાસ્તવમાં ગેરસમજ અને પૂર્વગ્રહોને દૂર રાખીને કાગડાને સમજવાની જરૂર છે.

હિંદુ ધર્મમાં પિતૃપક્ષનું ઘણું મહત્વ છે. એને શ્રાદ્ધપક્ષ પણ કહેવામાં આવે છે. પિતૃપક્ષનો સમયગાળો ભાદરવી પૂનમથી અમાસ સુધીનો હોય છે. પરંપરાગત માન્યતા અનુસાર આ દિવસોમાં દિવંગત પૂર્વજો પૃથ્વી પર આવતા હોય છે એથી એમને આદરપૂર્વક યાદ કરવામાં આવે છે, જે કંઈ ભૂલ થઈ ગઈ હોય એને માટે એમની ક્ષમા માગવામાં આવે છે. એમના આત્માને શાંતિ મળે, સદ્ગતિ પ્રાપ્ત થાય એવી આશા-શ્રદ્ધા સાથે દાનધર્મ (પિંડદાન) કરવામાં આવે છે. અનેક પ્રકારની વિશેષ ધાર્મિક વિધિ કરવાથી પિતૃદોષમાંથી મુક્તિ મળે છે. પિતૃપક્ષને અશુભ ગણવામાં આવે છે એટલે એ દિવસોમાં અમુક ઉજવણી કે ઉત્સવ ન કરવાની સલાહ આપવામાં આવી છે, શુભ કે નવાં નિર્ણયો કે કામો હાથ પર લેવાનું ટાળવું જોઈએ, કોઈ મોટી ખરીદી પણ કરવી ન જોઈએ. આ ધાર્મિક વિધિઓમાં કાગડાને માનવીઓ અને દિવંગત પૂર્વજો વચ્ચેના એક માધ્યમ તરીકે ગણવામાં આવે છે. એવું મનાય છે કે દિવંગત પૂર્વજોને ભાવતાં ભોજન-ખાદ્ય પદાર્થો કાગડાને ખવડાવવાથી એ પૂર્વજો સુધી પહોંચે છે અને એમનો આત્મા પ્રસન્ન થાય છે.