ગદાધર વિષ્ણુ જ્યાં વસે છે..

શામળાજીની બાહ્ય દીવાલો પર વિષ્ણુ, વરુણ, વાયુ, ગરુડ, ગણેશ, વૈષ્ણવી, બ્રહ્માણી, ઇન્દ્રાણી, શિવ, સરસ્વતી, ચંડિકા, અગ્નિ અને ઇન્દ્રનાં શિલ્પો પણ છે

- રક્ષા ભટ્ટ

ભારતમાં સ્થિત અનેક વિષ્ણુ મંદિરોમાં તિરુવનંતમપુરમનું શ્રી પદ્મનાભસ્વામી મંદિર અતિ સમૃદ્ધ વિષ્ણુ મંદિર ગણાય છે. જ્યારે ઉત્તરાખંડમાં સ્થિત બદ્રિનાથ મંદિર તો દર વર્ષે લાખોની સંખ્યામાં આવતા યાત્રીઓથી જ સમૃદ્ધિનાં શિખરો આંબતું રહે છે.

બીજું કે વિષ્ણુના ૧૦૮ દિવ્ય ક્ષેત્રના ભારત દેશમાં ભગવાન વિષ્ણુનાં મંદિરો આજન્મ પ્રવાસીએ તો પણ બાકી રહે તેટલાં છે અને તેવા અખૂટ ખજાનામાંનું એક મંદિર છે ઉત્તર ગુજરાતનું આપણું શામળાજીનું મંદિર.

ગુજરાત રાજ્યના સાબરકાંઠા જિલ્લાના ભિલોડા તાલુકામાં સ્થિત આ ઐતિહાસિક વિષ્ણુ મંદિર મેશ્વો નદીના કાંઠે આવેલું છે. અરવલ્લીની પર્વતમાળાથી ઘેરાયેલું શામળાજીનું આ મંદિર પ્રાચીન કાળમાં હરિશ્ચંદ્રપુરી, રુદ્ધેયા, ગદાધર ક્ષેત્ર વગેરે નામે ઓળખાતું હતું. ગુજરાતના સીમાડે લગભગ મેવાડની ધાર પર સ્થિત આ મંદિર ગુજરાતના પંદરમી સદી પછી બંધાયેલાં મંદિરોમાં ઉત્તમ તો ગણાય જ છે, પરંતુ અરણ્યનું સૌંદર્ય લઈને લાખો લોકોને આકર્ષતું આ મંદિર તેના શિલ્પ સૌંદર્યને કારણે સ્થાપત્ય પ્રેમીઓનું પણ ચહિતું ગંતવ્ય છે.

જગતીનો વિશાળ ભાગ ધરાવતાં આ ઉત્તરાભિમુખ મંદિરમાં મૂળ સ્થાન તો ભગવાન ગદાધરનું મંદિર છે જે મોટા હાથીઓવાળા પ્રવેશદ્વારમાં દાખલ થતાં જ વિશાળ ચોક વચ્ચે આવેલા સપ્તદલ દેવાલયરૂપે દેખાય છે. ગજથર અને તોરણવાળા મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર સામે જ મંદિરનાં પગથિયાં નજરે ચડે છે અને નજરે ચડે છે ચાલુક્ય શૈલીનું બે માળનું શામળાજીનું મંદિર પણ.

અહીંના વનવાસીઓમાં ધોળીધજા તરીકે ઓળખાતા આ મંદિરનાં પગથિયાં ચડ્યા પછી સભામંડપ, અંતરાલ અને ગર્ભગૃહ આવે છે. આમ જુઓ તો મંદિરની અંદરની દીવાલો પર અને મંદિરના સ્તંભો ઉપ૨ પણ મોઢેરાના સૂર્યમંદિરના સ્તંભો પર જોવા મળે છે એટલું કોતરકામ નથી, પરંતુ ફૂલવેલ જેવી આકૃતિ ધરાવતાં સ્તંભો ચોરસ, અષ્ટકોણ અને ગોળાકાર એવા ત્રણ કલાત્મક ભાગમાં વહેંચાયેલા છે.