કચ્છના નમકના ક્ષેત્રમાં સહકારીતાનું પદાર્પણ

દેશમાં સૌથી વધુ મીઠાનું ઉત્પાદન કચ્છમાં થાય છે. હજારો અગરો કચ્છના નાના અને મોટા રણમાં ધમધમે છે. અત્યાર સુધી મીઠાનો તમામ કારોબાર ખાનગી ધોરણે થાય છે. હવે નાના અગરિયાઓને અન્યાય ન થાય, તેમને આર્થિક રીતે વધુ ફાયદો થાય તે હેતુથી સરહદ ડેરી અને ‘અમૂલ'ના સહયોગથી સહકારી મંડળી શરૂ થઈ રહી છે. જેવી રીતે કચ્છમાં દૂધ ક્ષેત્રે સહકારી મંડળીના વધેલા વ્યાપ પછી માલધારીઓની સ્થિતિમાં સુધાર આવ્યો છે, તેવી જ રીતે મીઠાનું ઉત્પાદન કરનારા અગરિયાઓની આર્થિક સ્થિતિ પણ સુધરશે તેવો આશાવાદ સેવાઈ રહ્યો છે. જોકે ૧૯૮૪માં ખારાઘોડામાં પણ આવી મંડળી શરૂ થઈ હતી, પરંતુ સફળતા ન મળવાથી તેનું બાળમરણ થયું હતું.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છના મહત્ત્વના ઉદ્યોગો પૈકીનો એક ઉદ્યોગ છે મીઠાનો. દેશના મીઠાના કુલ ઉત્પાદનના ૭૪ ટકા જેટલા મીઠાનું ઉત્પાદન ગુજરાતમાં થાય છે, તેમાંથી લગભગ ૬૦થી ૮૦ ટકા જેટલું મીઠું એકલો કચ્છ જિલ્લો પકવે છે. હજારો અગરિયા તેમાંથી આજીવિકા મેળવે છે. અત્યાર સુધી નાના અગરિયાઓનું શોષણ થતું હતું. તેમના જીવનસ્તરમાં સુધારો થાય, તેમને પૂરતું વળતર મળે તે હેતુથી અમૂલ ફેડરેશન અને કચ્છની સરહદ ડેરીના સહયોગથી કચ્છ જિલ્લા દરિયાકાંઠા વિસ્તારની નમક ઉત્પાદક અને વેચાણ સહકારી મંડળી શરૂ થઈ રહી છે. આ સહકારી મંડળી દ્વારા એકાદ મહિનામાં જ ‘અમૂલ’ના નામે મીઠું બજારમાં મુકાશે.

અમૂલ અને સરહદ ડેરીએ મળીને કચ્છના દૂધ ઉત્પાદકોની આર્થિક સ્થિતિમાં નોંધપાત્ર સુધારો આણ્યો છે. તે મુજબ જ કામ કરીને અગરિયાઓની જિંદગી સુધારવાનો આ પ્રયાસ હોવાનું જાણવા મળે છે. જોકે આ ક્ષેત્રના જાણકારોના મતે દૂધ અને મીઠું બંને તદ્દન અલગ છે. એક ક્ષેત્રમાં સફળતા મળી એટલે બીજામાં મળશે જ તેવું કહી ન શકાય. આ અગાઉ ભારતમાં શ્વેત ક્રાંતિના જનક કુરિયનના સમયમાં ખારાઘોડામાં સહકારી મંડળી શરૂ કરવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તે તદ્દન નિષ્ફળ નિવડ્યો હતો. આથી કચ્છમાં મીઠાના ક્ષેત્રમાં સહકારી મંડળી માટે તો નિવડ્યે વખાણાય તેવું આ ક્ષેત્રના જાણકારો કહે છે.