બિજ-થિંગ

યુગપરિવર્તક ચિત્રકારના જીવનરંગો : રાજા રવિ વર્માનું જીવનચરિત્ર

- પ્રિયંકા જોષી

ચિત્રકલાને ક્લાઓમાં શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. શિલ્પ-સ્થાપત્યના મૂળ પણ ચિત્રકલામાં જ સમાયેલા છે. અપૂર્વ ચિત્રકાર રાજા રવિ વર્માના નામથી ભાગ્યે જ કોઈ અપરિચિત હશે. ભારતીય લોકસંવેદન અને યુરોપની કળાનું અદ્ભુત સંમિશ્રણ તેમનાં ચિત્રોમાં જોવા મળે છે. ભારતીય પરંપરાગત કલાના સૌંદર્યબોધની સાથોસાથ યુરોપિયન તત્ત્વબોધ ટૅકૂનિકની સફળ પ્રયુક્તિને કારણે કલાજગતમાં તેમની પ્રતિભા અનોખી છે. તેમનાં ચિત્રોમાં વિશાળ સામાજિક પરિપ્રેક્ષ્યના કારણે તેઓ ભારતીય ચિત્રકલાના ઇતિહાસમાં અનન્ય સ્થાન પામ્યા છે. રાજા રવિ વર્મા ભારતના એવા પ્રથમ ચિત્રકાર છે, જેમણે પોતાનાં ચિત્રોનું શિલામુદ્રણ એટલે કે લિથોગ્રાફ કરીને જન સામાન્ય સુધી પહોંચાડ્યા. તેથી લોકમાનસ અને હૃદયમાં તેમણે એક મહાન ચિત્રકાર, પ્રભાવશાળી વ્યક્તિ તરીકેનું કાયમી સ્થાન મેળવ્યું હતું. મહાભારત, રામાયણ તેમ જ અન્ય પૌરાણિક કથાઓ, પ્રસંગો અને પાત્રો, લોકોએ જેમના માત્ર વર્ણન જ સાંભળ્યા હતા તેમને પોતાનાં ચિત્રોમાં જીવંત કરી આપનાર અને મોટાં-મોટાં મંદિરોમાંથી ભગવાનને ઘરના દેવસ્થાન સુધી લઈ આવનાર ચિત્રકાર રાજા રવિ વર્મા સામાન્ય લોકો માટે દેવદૂત સમાન હતા.

હાલના કેરળ રાજ્ય અને એ સમયના ત્રાવણકોર રાજ્યના કિલિમાનૂર ખાતે ૨૯મી એપ્રિલ, ૧૮૪૮ના રોજ એટલે કે પોણા બસ્સો વર્ષ પહેલાં તેમનો જન્મ થયો હતો. કેટલી અદ્ભુત વાત છે કે તેમના અઠ્ઠાવન વર્ષના જીવનકાળમાં રચેલાં ચિત્રો આજે પણ ભાવકોને અભિભૂત કરે છે. તેમનાં ચિત્રો ચિરકાળથી અસંખ્ય કલાકારનો પ્રેરણાસ્રોત બની રહ્યાં છે. આજે પણ લોકો તેમની કળા ઉપરાંત તેમના જીવન વિશે જિજ્ઞાસા સેવે છે. તેમના વ્યક્તિત્વનો પ્રભાવ આજે પણ વિવિધ ક્ષેત્રના સર્જકોને પોતાની તરફ આકર્ષે છે.