આ સમીકરણમાં પરિણામનું મહત્ત્વ કેટલું?

જંગમાં જાનમાલની ખુવારી માટે તૈયારી રાખવી પડે. સવાલ લડાઈ પાછળનું લક્ષ્ય સિદ્ધ થાય છે કે નહીં એ છે. ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચેના હમણાંના ઘર્ષણને એ જ દૃષ્ટિએ મૂલવવું જોઈએ.

- હીરેન મહેતા

ફોડ પાડીને નિશ્ચિત આંકડો કહેવાને બદલે ત્રણેય સશસ્ત્ર સેનાના વડા (ચીફ ઑફ ડિફેન્સ સ્ટાફ) અનિલ ચૌહાણે પાકિસ્તાન સાથેના ઘર્ષણમાં આપણી વાયુસેનાએ યુદ્ધવિમાન ગુમાવ્યાં હોવાનું કબૂલ્યું છે. આમ તો આંતરિક વર્તુળોમાં ચર્ચાતું જ હતું, પરંતુ પહેલી વાર સર્વોચ્ચ સ્તરે એનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. અલબત્ત, આડકતરો સ્વીકાર.

લોહી રેડાયા વગરના યુદ્ધની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ છે. આપણી આઝાદીનો જંગ લોહિયાળ નહોતો એમ કહેવાતું હોવા છતાં ખુદીરામ બોઝથી માંડી ભગત સિંહ સુધીના નરબંકાના જાનની આહુતિ તો લેવાઈ જ હતી અને અંગ્રેજ શાસનકાળમાં જલિયાંવાલા બાગથી લઈ માનવસંહારની અનેક ઘટના પણ બની જ હતી.

યુદ્ધ ચાલતું હોય ત્યારે સૈનિકોનું મનોબળ તૂટે નહીં એ માટે કોઈ સેના એણે ભોગવવી પડેલી જાનહાનિની વાત બહાર ન પાડે, પણ દુશ્મનનું ખમીર તોડવા એના વિશે ખોટી કે ભ્રામક માહિતી જરૂર ફેલાવે. નરો વા કુંજરો વા એ મહાભારતકારે આપેલું એનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. આજના જમાનામાં માથે સેંકડો ઉપગ્રહ ઝળૂબતા હોય અને વિમાનો તથા જહાજોની હિલચાલ પર બારીકથી બારીક નજર મંડાયેલી હોય ત્યારે કોઈ જુઠ્ઠાણાં બહુ ચાલતાં નથી. આ જ કારણે ભારતે ઑપરેશન સિંદૂરના શરૂઆતના તબક્કે પણ આપણા હવાઈ દળે ભોગવેલાં નુકસાનને રદિયો નહોતો આપ્યો અને હકીકત સ્વીકારી પણ નહોતી.

જનરલ ચૌહાણે હમણાં સિંગાપોરના એક કાર્યક્રમ દરમિયાન યુદ્ધનીતિનો પાયાનો સિદ્ધાંત સમજાવ્યો. એમણે કહ્યું કે યુદ્ધ કશુંક ગુમાવવાની તૈયારી સાથે જ લડવું પડે છે, મહત્ત્વનું છે એ યુદ્ધનું લક્ષ્ય અને એનું પરિણામ. જે ઉદ્દેશ્ય સાથે યુદ્ધ લડવામાં આવે એ મકસદ પાર પડે તો જ સફળતા મળી ગણાય, અન્યથા યુદ્ધ માટે સમરાંગણમાં ઊતરવાનો અર્થ નથી.