આપણો મોબાઈલપ્રેમ પર્યાવરણનું નખ્ખોદ વાળે છે!

ડિજિટલ પેમેન્ટથી માંડી ફિલ્મ જોવા આપણે સેલ ફોન વાપરીએ છીએ અને આપણો કમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ પણ બહુ વધી રહ્યો છે. જો કે આનાથી કાગળનો ખપ ઓછો થયો અને એ કારણે પર્યાવરણને ઓછું નુકસાન થાય છે એમ માનતા હો તો તમે ભૂલ કરો છો. એક સ્માર્ટ ફોન બનાવવા પાછળ કઈ સામગ્રી કેટલી વપરાય એનો આપણને અંદાજ જ નથી.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

ઈન્સ્ટાગ્રામ પર એક રીલ વાઈરલ થઈ છે. ઘરમાં એક પરિવાર ડાઈનિંગ ટેબલ પર બેઠો છે અને મા જમવાનું ટેબલ પર લાવે છે. એ પોતાની થાળીમાં જમવાનું લે છે, પણ બીજા બધા એમ ને એમ બેઠા છે. એમને તો ખબર પણ નથી કે મા જમવાનું લાવી છે. કારણ? કારણ કે બધાના હાથમાં મોબાઈલ ફોન છે અને બધા એમાં જ વ્યસ્ત છે. મા બધા સામે જુએ છે, પણ કોઈ એની સામું કે જમવા સામે જોતું નથી. મા પોતે જમી લે છે અને પછી બધું ઉપાડી લે છે. બધાની ખાલી પ્લેટ પણ લઈ લે છે આમ છતાં બધા મોબાઈલમાં વ્યસ્ત છે. મા માથું કૂટે છે, પણ કોઈને કાંઈ અસર થતી નથી.

આવાં દશ્યો હવે કેટલાંક ઘરોમાં જોવા મળે છે. હવે પછીનાં થોડાં વર્ષમાં ઘણાં ઘરોમાં અને પછી દરેક ઘરમાં જોવા મળે એ દિવસો દૂર નથી. ઈન્ટરનેટની દુનિયામાં આપણે એટલા વ્યસ્ત છીએ કે બીજું કશું ભાન રહેતું નથી. આજે બાળક જમતું ના હોય તો મા એની સામે મોબાઈલ ધરી દે છે. એમાં કોઈ ગેમ દેખાડે છે કે રાઈમ્સ સંભળાવે ત્યારે બાળક કંઈક મોઢામાં નાખે છે. આપણી દુનિયામાં ઈન્ટરનેટ અને ગેજેટની એટલી હદે દખલગીરી થઈ ગઈ છે કે એનાથી આપણને કેટલું નુકસાન થાય છે એની આપણને ખબર હોવા છતાં આપણે એમાંથી બહાર આવવાના પ્રયત્ન કરતા નથી... અને દુનિયા ડિજિટલ બનવા લાગી છે, એને કારણે પર્યાવરણને કેટલું નુકસાન થાય છે એની તો આપણને જરા જેટલી ખબર નથી. જો કે આ ખબરની ખબર નહીં રાખીએ તો ભવિષ્યમાં શું શું થઈ શકે એની કલ્પના કરવાનું મુશ્કેલ છે.

ડિજિટલ ઈકોનોમીની આજે દુનિયામાં બોલબાલા છે. પૈસા મોકલવાથી માંડી ઑનલાઈન ખરીદી સુધી બધું ડિજિટલી થઈ રહ્યું છે. ભારતમાં ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર એટલી હદે વધ્યું છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાભંડોળ (આઈએમએફ) દ્વારા એનાં વખાણ થયાં છે. ભારતમાં કુલ લેણદેણના ૬૮ ટકા લેણદેણ હવે યુપીઆઈથી થાય છે. એમાં કોઈ શંકા નથી કે એને કારણે ઘણા ફાયદા થઈ રહ્યા છે. કિસાનો અને ગરીબોને આર્થિક સહાય સીધી એમના બૅન્કના ખાતામાં ચૂકવાય છે અને એ કારણે સમય અને પૈસા બન્નેની ખાસ્સી બચત થાય છે, પણ સાથોસાથ પર્યાવરણ માટે ખતરો પણ સર્જાયો છે. એ સામે આપણે દુર્લક્ષ સેવી રહ્યા છીએ. ડિજિટલ ટેક્નોલૉજીનો વપરાશ આ જ રીતે વધતો રહેશે તો સમસ્યા વધવાની છે.