બોલો, તમારે કયા વડા પ્રધાન સાથે ફોટો લેવો છે?

તમારે પંડિત નેહરુનો સ્ટડી રૂમ જોવો હોય કે પછી મોરારજી દેસાઈ સાથે સંસદ ભવન બહાર ‘ચાલવું’ હોય, ઈન્દિરા ગાંધી અથવા તો અટલ બિહારી વાજપેયીનાં પ્રવચન સાંભળવાં હોય.. તો ચાલો, જઈએ થોડા મહિના અગાઉ નરેન્દ્ર મોદીએ જેનું ઉદ્ઘાટન કર્યું એ ‘પ્રધાન મંત્રી સંગ્રહાલય'ની મુલાકાતે. આ છે સ્વતંત્ર ભારતની સફળ લોકશાહીની સફરની મસ્તમજાની અનુભૂતિ કરાવતું સ્મૃતિ સંગ્રહસ્થાન.

- કેતન ત્રિવેદી

૧૯૮૩નું વર્ષ. લખનૌની સેક્રેડ હાર્ટ કૉન્વેન્ટ સ્કૂલમાં ચોથા ધોરણમાં ભણતી દીપકિરણ નામની વિદ્યાર્થિનીએ તત્કાલીન વડા પ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીને પત્ર લખીને પૂછ્યું કે તમે કઈ સ્કૂલમાં ભણ્યાં હતાં એ કહો. મારે પણ ત્યાં ભણીને વડા પ્રધાન થયું છે..

ઈન્દિરાજીએ અત્યંત વ્યસ્ત શિડ્યુઅલ વચ્ચે પણ બાન » અને ટાળ જવાબ આપ્યો. જો આ સરસ મજાનો પત્ર વાંચવો હોય તો તમારે નવી દિલ્હીના તીન મૂર્તિ માર્ગ પર આવેલા પ્રધાન મંત્રી સંગ્રહાલયની મુલાકાત લેવી પડે. ફક્ત ઈન્દિરા ગાંધી જ નહીં, સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુથી લઈને આજ સુધીના તમામ વડા પ્રધાનોની આવી જાણી-અજાણી વાતો, અલભ્ય તસવીરો, પત્રો, વગેરે અહીં જોવા-જાણવા-સાંભળવા મળશે.

આ તીન મૂર્તિ ભવન એ ૧૬ વર્ષ સુધી પંડિત નેહરુનું સત્તાવાર નિવાસસ્થાન રહ્યું. નેહરુ મેમોરિયલ મ્યુઝિયમ ઍન્ડ લાઈબ્રેરી એમની સ્મૃતિની દેખભાળ અને પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલન કરતી હતી, પણ હવે આમાં એક નવા નવા આકર્ષણનો ઉમેરો થયો છે. એ છેઃ પ્રધાન મંત્રી સંગ્રહાલય. આ વર્ષે ૧૪ એપ્રિલના રોજ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આ સંગ્રહાલયનું ઉદ્ઘાટન કર્યું.

આ સંગ્રહાલયનું નામ પ્રધાન મંત્રી સંગ્રહાલય છે અને એમાં દેશના ૧૪ વડા પ્રધાનની સ્મૃતિ સચવાયેલી છે એ સાચું, પણ આ સંગ્રહાલયમાં ફક્ત વડા પ્રધાનોની તસવીરો અને માહિતી જ છે એવું નથી. સંગ્રહાલયનાં ચીફ ક્યુરેટર ગૌરી ક્રિષ્નન્ કહે છે એમઃ ‘આ સંગ્રહાલય એ દેશની લોકશાહીની મહાકથા છે. એમાં પ્રધાન મંત્રીઓની વાતોની સાથે સાથે સ્વતંત્રતાની લડત, ગાંધી-સુભાષચંદ્ર બોઝ અને સરદારનાં કાર્યોની ઝલકથી માંડીને બ્રિટિશરો આપણને જેવું ભારત આપીને ગયા હતા ત્યારથી લઈને આજ સુધી કેવી રીતે આગળ વધ્યું એની ગૌરવગાથા છે. લોકશાહીની એક અદ્ભુત યાત્રાનું વર્ણન છે એમાં.’

મૂળ વડોદરાનાં અને મ્યુઝિયમ-આર્ટ હિસ્ટરી ક્ષેત્રે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે જાણીતાં એવાં ગૌરી ક્રિષ્નન્ સાથે આ અનોખા સંગ્રહાલયની વાત થતી હોય ત્યારે પહેલો સવાલ એ જ થાય કે આવું સંગ્રહાલય બનાવવાનો વિચાર કોને ને ક્યારે આવ્યો?