હિમ વિનાનો બની રહ્યો છે હિમાલય!

એક સમયે મબલક પાક ઉતારતી જમીન બંજર થઈ જાય એમ હજી થોડાં વર્ષ અગાઉ હિમાચ્છાદિત રહેતો આપણો પર્વતાધિરાજ હવે રહેતે રહેતે સૂકોભટ બની રહ્યો છે, કારણ કે પહેલાં જેટલો બરફ પડતો નથી અને દિન-પ્રતિદિન વધી રહેલી ગરમીને કારણે બરફ ઝાઝું ટકતો પણ નથી.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

થોડાં વર્ષ પહેલાં અમે મનાલી ફરવા ગયા હતા. એપ્રિલની શરૂઆત હતી અને વહેલી સવારે અમે રોહતાંગ પાસ જવા નીકળેલા, પણ રોહતાંગ ઘાટથી થોડા કિલોમીટર પહેલાં પ્રવાસીઓને રોકી દેવાયા હતા. આગળ જવાની મનાઈ હતી, કારણ કે રોહતાંગમાં બહુ બરફ પડ્યો હતો અને રસ્તા બંધ થઈ ગયા હતા. અમે રોહતાંગ પહેલાં કેટલાક નાના નાના પહાડ હતા ત્યાં રોકાયા એટલામાં તો બરફવર્ષા થઈ. બધા રાજી રાજી, કારણ કે સામાન્ય રીતે આ વિસ્તારમાં માર્ચ મહિના પછી બરફવર્ષા થતી નથી. અમને ગાઈડ કહ્યું કે તમે નસીબદાર છો.

જો કે હવે સિનારિયો બદલાઈ ગયો છે. હવે તો ભરશિયાળામાં પણ હિમાલય ક્ષેત્રમાં બરફવર્ષા થતી નથી. થાય છે તો બહુ ઓછા પ્રમાણમાં. આ આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં સ્થિતિ સાવ બદલાઈ ગઈ હતી. તાપમાનમાં અચાનક વધારો થયો. આવામાં બરફ કેમ જામે? ફ્રિજમાં જામતા બરફ અને હિમાલય ક્ષેત્રમાં પહાડો પર જામતા બરફમાં આભ-જમીનનું અંતર છે. અહીં કુદરત છે અને એનો આ ચમત્કાર છે. પ્રકૃતિ છે અને એનો મહિમા કરવાનું આપણે ભૂલ્યા છીએ એટલે સમસ્યા સર્જાઈ છે અને એ વકરી રહી છે. એનું એક કારણ છે જળ-વાયુ પરિવર્તન-ક્લાઈમેટ ચેન્જ.

હિમાલય એ આપણી આન બાન શાન છે એમ આપણે કહીએ છીએ. અને હિમાલયમાં શું નથી? પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય તો છે જ. પહાડો છે, નદીઓ છે,

જીવનનાં કેટલાંય રહસ્યો છે. જો કે વાસ્તવિકતા એ છે કે હિમાલય હિમાલય ના રહે એવાં બધાં કામ આપણે કરીએ છીએ.

છેલ્લાં થોડાં વર્ષમાં હિમાલય ક્ષેત્ર પર અનેક અભ્યાસ થયા છે અને એનાં તારણો ચોંકાવનારાં છે. એક વાત તો આપણને ખબર છે કે દુનિયામાં ત્રીજો સૌથી મોટો જળભંડાર એટલે હિમાલય. ૧૬ દેશો માટે આ હિમાલય મહત્ત્વ ધરાવે છે. બે અબજ લોકોનું પેટ ભરે છે હિમાલય. એ એમના માટે જળસ્રોત છે. ભારત, પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન, નેપાળ, ભુતાન, મ્યાનમાર જેવા દેશો માટે હિમાલય જીવનરેખા છે, જેમ ગુજરાત માટે નર્મદા જીવનરેખા છે.

ભારતનાં ૧૩ રાજ્યો માટે હિમાલય જીવનદાતા છે અને એમાં હિમાચલ, જમ્મુ-કશ્મીર, ઉત્તરાખંડ, મેઘાલય, આસામ અને પશ્ચિમ બંગાળ જેવાં રાજ્યો આવી જાય છે. હિમાલયથી ૧૨ નદીઓ જીવિત છે. ગંગા, યમુનાનાં મૂળ હિમાલયમાં છે અને એ ૨૪ કરોડથી વધુ લોકોને જીવન આપે છે.