જીવતેજીવ શ્રદ્ધાંજલિ જીવનને સાફ રીતે જોવાનો પ્રયાસ

સામાન્ય રીતે આપણે આપણા મૃત્યુની વાત કરવાનું ટાળીએ છીએ, પણ અમુક ‘સાહસિક’ લોકો એવી વાતોને તંદુરસ્તીના સ્તરે લઈ જતા હોય છે. પોતાના મૃત્યુનો વિચાર એ કદાચ સૌથી સકારાત્મક વિચાર છે.

- રાજ ગોસ્વામી

એક અંતિમ સાફ અવાજ...

મહાભારતમાં એક જગ્યાએ કહ્યું છે કે જિંદગીનો સૌથી મોટો ચમત્કાર એ છે કે આપણને ખબર છે કે મૃત્યુ અનિવાર્ય છે, છતાં આપણને એ વિશ્વાસ નથી કે એક દિવસ હું પણ મરી જઈશ. મૃત્યુને લઈને સહજ થઈ જવાની મેં એક વાર કોશિશ કરી હતી, પરંતુ મારી હાલત એક માછલી જેવી હતી, જે જમીન પર ઊછળી ઊછળીને પોતાને મૃત્યુની શક્તિમાંથી આઝાદ કરવાની કોશિશ કરે છે...

મુંબઈમાં મેં એક વાર આચાર્ય રજનીશને મૃત્યુના ભય વિશે પૂછેલું. એમણે કહેલુંઃ ‘મૃત્યુના ભયથી મુક્ત થવાનો એકમાત્ર ઉપાય એ છે કે આપણે મરતી વ્યક્તિને જોવી જોઈએ.' હું બહુ વખત આ કરું છું. હું કોઈનાં લગ્નમાં જાઉં કે ન જાઉં, અંતિમ સંસ્કારમાં અવશ્ય જાઉં છું. હું મૃત વ્યક્તિના સંબંધીઓ સાથે બેસું છું. હું નિયમિત નિગમબોધના સ્મશાનઘાટ પર જાઉં છું અને ચિતામાં આગ લાગતી હોય અને શરીર લપટોમાં સળગતું હોય એ જોયા કરું છું. એ વખતે મને કવિ ટેનિસનની આ પંક્તિઓથી બહુ રાહત મળે છેઃ સૂર્યાસ્ત અને સાંજનો તારો, અને મારા માટે એક અંતિમ સાફ અવાજ.

અને કદાચ શરાબખાનાની ચીખ પુકાર પણ નહીં, જ્યારે હું સમુદ્રની યાત્રા પર નીકળી જઈશ...

ગોધૂલિક અને સાંજનો સમય, અને એ પછી બધો અંધકાર અને શક્ય છે કોઈ ઉદાસી ન હોય, ન હોય વિદાય, જ્યારે હું નીકળું.

- પત્રકાર-સંપાદક-લેખક ખુશવંત સિંહ

નવા વર્ષના પહેલા દિવસે ભારતે એક ઉત્તમ અર્થશાસ્ત્રીને ગુમાવ્યા. ૬૯ વર્ષના વિવેક દેબરોય વડા પ્રધાનની આર્થિક સલાહકાર પરિષદ તથા નાણા મંત્રાલયની ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વર્ગીકરણ અને ફાઈનાન્સિંગ ફ્રેમવર્ક પરની નિષ્ણાત સમિતિના અધ્યક્ષ હતા. દેબરોય ૨૦૧૫થી ૨૦૧૯ સુધી ભારત સરકારની થિન્ક ટૅન્ક સમા નીતિ આયોગના સભ્ય પણ હતા. વર્ષ ૨૦૧૫માં એમને પદ્મશ્રીથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.

વિવેક દેબરોય નવા બૌદ્ધિક દૃષ્ટિકોણ માટે જાણીતા હતા. એ એક ઉત્તમ અનુવાદક અને આધ્યાત્મિકતા, સંસ્કૃતિ અને ઈતિહાસના વિદ્વાન હતા. એમણે અનેક પુસ્તકો લખ્યાં છે. એ ઘણાં અખબારોમાં સલાહકાર સંપાદક પણ હતા. એમણે મહાભારત, રામાયણ અને ભગવદ્ગીતાનો સંસ્કૃતમાંથી અંગ્રેજીમાં અનુવાદ પણ કર્યો છે.