મહાભારત માર્ગદર્શક મહાકાવ્ય

શુક્રાચાર્યએ દેવયાનીને કહ્યું કે હવે નક્કી તારે કરવાનું છે. યા તો કચ મારા પેટમાં મરશે અથવા એ મારું શરીર ચીરીને બહાર નીકળશે તો હું મરીશ. બોલ, તું પિતાને જીવતા રાખવા માગે છે કે કચને?

- દીપક સોલિયા

દાનવગુરુ શુક્રાચાર્ય પાસે દેવગુરુ બૃહસ્પતિનો દીકરો કચ સંજીવની વિદ્યા શીખવા આવ્યો. દાનવોને ખબર પડી ગઈ કે આ તો દેવપક્ષનો છોકરો છે અને એ સંજીવની વિદ્યા શીખવા આવ્યો છે. દાનવોએ પહેલી તકે કચને મારી નાખ્યો. એ ફરી કેમેય જીવતો ન થાય એવી ગણતરીથી દાનવોએ કચના શરીરના ટુકડા વરુને ખવડાવી દીધા.

જો કે દીકરી દેવયાનીના આગ્રહને માન આપીને શુક્રાચાર્યએ કચને જીવતો કર્યો અને કચ વરુના પેટમાંથી હેમખેમ બહાર આવી ગયો. આ બનાવ બાદ દાનવોએ બીજી વાર કચને માર્યો ત્યારે એમણે બેવડે નહીં, પણ ત્રેવડે દોરે કામ લીધું: એમણે કચને મારી-બાળીને રાખ કરી દીધો અને એ રાખ મદિરામાં ભેળવીને એ મદિરા શુક્રાચાર્યને જ પિવડાવી દીધી. કચ ફરી એક વાર ગાયબ થઈ ગયો ત્યારે દેવયાનીએ ફરી એક વાર પિતા શુક્રાચાર્યને કહ્યું: ‘કચ વિના હું જીવી શકીશ નહીં.’

પિતા શુક્રાચાર્ય કંટાળ્યા. એમને બેવડી ચીડ ચડી. એક તરફ દાનવો પ્રત્યે ચીડ ચડી, જે ફરી ફરી કચની હત્યા કરી રહ્યા હતા. બીજી તરફ દીકરી પ્રત્યે પણ ચીડ ચડી, કારણ કે કચના પ્રેમમાં દીકરી એટલી દીવાની બની હતી કે એની સાથે સામાન્ય બુદ્ધિની વાત થઈ શકે એમ નહોતી, છતાં પિતાએ મગજ ઠંડું રાખીને દીકરીને સમજાવીઃ ‘દેવયાની, જે જન્મે તે મરે જ. કચ આજે નહીં તો કાલે મરશે જ. એને ભૂલી જા તું.’

દેવયાની પાગલ પ્રેમિકા હતી. પિતાની વાજબી-વ્યવહારુ વાત સમજવા જેટલી સ્વસ્થતા એનામાં નહોતી. એ પલાંઠી મારીને બેસી ગઈ અને બોલીઃ ‘જ્યાં સુધી કચ મારી સામે હાજર નહીં થાય ત્યાં સુધી હું અન્ન-જળ નહીં લઉં.’

બીજી બધી રીતે નિઃસ્પૃહ શુક્રાચાર્યને જીવનમાં ફક્ત એક જ માયા હતીઃ દીકરી દેવયાનીની માયા. દેવયાની મૃત્યુ પામે કે ઉદાસ રહે એ શુક્રાચાર્યને કેમેય પાલવે એમ નહોતું એટલે દીકરીની ખુશી ખાતર શુક્રાચાર્યએ સંજીવની મંત્ર ઉચ્ચારીને કહ્યું: ‘કચ, જ્યાં હોય ત્યાંથી જીવતો થા, મારી સામે આવ.’

શુક્રાચાર્યના પેટમાંથી કચ બોલ્યોઃ ‘હું તમારા પેટમાં છું.’

શુક્રાયાર્ય ગૂંચવાયા તું મારી અંદર કઈ રીતે પ્રવેશ્યો?'

કચે આખી વાત કહી.

એ સાંભળીને શુક્રાચાર્યએ દેવયાનીને કહ્યું: ‘હવે નક્કી તારે કરવાનું છે. યા તો કચ મારા પેટમાં મરશે અથવા એ મારું શરીર ચીરીને બહાર નીકળશે તો હું મરીશ. બોલ, તું પિતાને જીવતા રાખવા માગે છે કે કચને?’