રેર અર્થની રામાયણ અને બ્રોન્ઝ એજનો બોધપાઠ

અનેક નાની-મોટી ચીજો માટે કેટલાયે દેશો ચીન પર નિર્ભર હોવાથી ગ્લોબલ ઇકૉનોમીની સપ્લાય ચેઇનમાં ચીન અગત્યની કડી બની બેઠું છે. એણે ફરીથી રૅર અર્થનો એક્કો કાઢીને દુનિયાને દેખાડ્યું છે કે આ ક્ષેત્રે પણ એના વગર અત્યારે તો કોઈને ચાલે એમ નથી

- સ્પર્શે હાર્દિક

આશરે ૩૨૦૦ વર્ષ પહેલાં કંઈક એવું થયેલું, જેણે સંસારમાં એક આખો યુગ પલટાવી નાખેલો. સહસ્રો શતાબ્દીઓ પૂર્વેના વનચર માનવીઓ પહેલાં પાષાણયુગી બન્યા, પછી તેમને તાંબું જડ્યું. તાંબા સાથે કલઈ અને જસતના મિશ્રણથી કાંસું અને પિત્તળ જેવી મિશ્રધાતુઓએ તામ્રયુગને આકાર આપ્યો. તાંબું એટલે કૉપર, છતાં કાંસાના સંદર્ભમાં ઇંગ્લિશમાં એ યુગને બ્રૉન્ઝ ઍજ કહે છે. મૉડર્ન મનેખોની સભ્યતા એકંદરે ગ્લૉબલાઇઝ્ડ અને અનેક તાંતણે બંધાયેલી છે. એવું જ કંઈક અંશે ૩૨૦૦ વર્ષ પહેલાંનું યાને ઈ.સ. પૂર્વે ૧૧૭૭નું વિશ્વ હતું. ત્યારે ભારતીય ઉપખંડ, યુરોપ અને મિડલ-ઇસ્ટમાં વસતી સભ્યતાઓ કે પેટા-સભ્યતાઓ વચ્ચે વેપાર અને સાંસ્કૃતિક વિનિમય જીવંત હતો.

ગ્રીસમાં ચાંદી, ઇજિપ્તમાં સોનું, સાયપ્રસમાં તાંબું ભરપૂર હતાં. અફઘાનિસ્તાનના આજના બદપ્શન પ્રાંતની ખાણોમાં કલાઈ પ્રચુર માત્રામાં મળતી. આ ચીજોના વેપારી માર્ગોનું વિશાળ નેટવર્ક ભિન્નભિન્ન સંસ્કૃતિ અને જાતિઓને જોડતું હતું.

ઈ.સ. પૂર્વે ૧૧૭૭ આસપાસ, અમુક કારણોથી યુરોપ અને મિડલ-ઇસ્ટમાં જાણે બ્રૉન્ગ ઍજનો એકાએક અંત આવ્યો. ત્યાંનાં અનેક મહાનગરો તથા સાંસ્કૃતિક રીતે મહત્ત્વનાં સ્થળોનું પતન થયું. ફક્ત ઇજિપ્ત ટકી શક્યું, એ પણ નબળી હાલતમાં. બ્રૉન્ઝ માટે આવશ્યક કાચી ધાતુઓ જ્યાંથી આવતીજતી, એ સ્થળો અને એમની વચ્ચેના જોડાણ નાશ પામતાં બ્રૉન્ઝ ઍજ આથમી ગઈ.

(સમાંતરે ભારતીય ઉપખંડમાં સિંધુ ખીણ સંસ્કૃતિનું પણ અન્ય કશા અજ્ઞાત કારણોથી પતન થયું.) એ પછીનું પગથિયું એટલે આયર્ન ઍજ, લોહયુગ. અલબત્ત, એનો અર્થ એ નહીં કે મનુષ્યોએ તાંબું સંપૂર્ણ ત્યાગીને લોઢું અપનાવ્યું; અર્થ એવો કે સાધનો-શસ્ત્રોમાં લોખંડનો વપરાશ વધ્યો. લોહયુગ પછી રસાયણ અને ધાતુશાસ્ત્રના ક્રમિક વિકાસને અંતે અનેક તત્ત્વોના વિવિધ ઉપયોગથી માનવજાતિ બહુધાતુ અધાતુ-જીવી સભ્યતા બની.

બ્રૉન્ઝ ઍજને સમાપ્તિ તરફ ધકેલનારી વિનાશકારી ઘટના પાછળનાં એક નહીં, અનેક કારણોનું અન્વેષણ કરતું એક પુસ્તક, ‘૧૧૭૭ બી.સી.: ધી યર સિવિલાઇઝેશન કલૅમ્પ્સ’(૨૦૧૪) લખ્યું હતું એરિક ક્લાઇન નામક પુરાતત્ત્વવિદ અને ઇતિહાસકારે.

માનવામાં આવે છે કે ત્યારે ક્યાંકથી આવેલા અજ્ઞાત સમુદ્રી જાતિના લોકોનું ભૂમધ્ય સમુદ્ર આસપાસના પ્રદેશમાં આક્રમણ બ્રૉન્ઝ ઍજનો અંત આણવામાં અગત્યનું પરિબળ હતું.