સ્ત્રીની રૂપસજ્જામાં જેનું શીર્ષ સ્થાન છે તેવા ભાલ પર શોભતાં ચાંદલાને કવિઓએ ભાનુ એટલે કે સૂર્યની માની ઉપમા આપી છે. બિંદુને સૃષ્ટિનું ઉદ્ગમ માનવામાં આવે છે. તેથી જ તે શુભત્વ અને મંગલ પ્રારંભનું પ્રતીક છે. તેને ધારણ કરનારના ચહેરા પર દિવ્યતા પથરાયેલી દેખાય છે. પુરાતન કાળથી સ્ત્રીઓને અત્યંત પ્રિય એવી બિંદીઓના સુશોભન અને સામગ્રીમાં અનેક કલાકીય વૈવિધ્ય જોવા મળ્યું છે પણ શું આ કલા હસ્તકલાનું વ્યાપક રૂપ લઈ શકે? સ્ત્રીઓએ હસ્તગત તેવી આ કલાને તેણે સેંકડો વર્ષ પહેલાં હસ્તકલાના રૂપમાં મૂકી, જે ‘ટીકુલી આર્ટ’ તરીકે આજે પણ જાણીતી છે.
બિહારની રાજધાની પટનાથી લગભગ દસેક કિ.મી. પૂર્વ તરફ આવેલ જૂના વિસ્તારને ‘પટના સાહિબ' કહે છે, કારણ કે શીખોના દસમા ગુરુ, શ્રી ગુરુ ગોવિંદસિંહજીનો અહીં જન્મ થયો હતો. આ વિસ્તારની એક અન્ય ખાસિયત એ પણ છે કે લગભગ ૮૦૦ વર્ષ પહેલાં હસ્તકલા ‘ટીકુલી આર્ટ’નો જન્મ પણ અહીં થયો હતો.
બિહારની સ્થાનિક ભાષાના ‘ટીકુલી’ શબ્દનો ગુજરાતી અર્થ ‘ટીલડી’ કે માથા પરની બિંદી. મૌર્યકાળમાં આ કલા ખૂબ વિકસી હતી. આ આઠસો વર્ષના સમયખંડોની સફર દરમિયાન આ કલાનાં સ્વરૂપોમાં અનેક બદલાવ આવ્યા છે. ખાસ કરીને ઉપયોગમાં લેવાતી સામગ્રીમાં આવેલા ફેરફારો નોંધનીય છે.
શરૂઆતના તબક્કામાં ‘ટીકુલી’ બનાવવા માટે પીગળેલા કાચની શીટ્સનો ઉપયોગ થતો હતો. કાચની શીટમાંથી વિવિધ કદના ગોળાકાર ટુકડાઓ કાપવામાં આવતાં. કાચનું આ કામ મુસ્લિમ પુરુષ કારીગરો કરતાં. ત્યાર બાદ કાચના એ ગોળ ટુકડા પર હિન્દુ પુરુષ કલાકારો સોના-ચાંદીનું વરખ લગાડતાં. તૈયાર થયેલી એ સોનેરી ટીકુલીઓ મહિલાઓના હાથમાં જતી. ત્યાર બાદ વાંસના તીક્ષ્ણ ઓજા૨ વડે ટીકુલી પર અવનવી ભાત પાડીને તેમાં રંગો પુરાવાનું કામ થતું. આ માટે તે સમયમાં કુદરતી રંગો અને ગુંદરનો ઉપયોગ થતો હતો, પરંતુ સમય જતાં સોનાની વધતી જતી કિંમતને કારણે તેના પર વરખના બદલે અન્ય રંગોનો ઉપયોગ થવા લાગ્યો.
هذه القصة مأخوذة من طبعة Abhiyaan Magazine 024/02/2024 من ABHIYAAN.
ابدأ النسخة التجريبية المجانية من Magzter GOLD لمدة 7 أيام للوصول إلى آلاف القصص المتميزة المنسقة وأكثر من 8500 مجلة وصحيفة.
بالفعل مشترك ? تسجيل الدخول
هذه القصة مأخوذة من طبعة Abhiyaan Magazine 024/02/2024 من ABHIYAAN.
ابدأ النسخة التجريبية المجانية من Magzter GOLD لمدة 7 أيام للوصول إلى آلاف القصص المتميزة المنسقة وأكثر من 8500 مجلة وصحيفة.
بالفعل مشترك? تسجيل الدخول
વિઝા વિમર્શ
શું કરી શકો છો? શું ન કરવું જોઈએ?
મૂવી-ટીવી
કરણ જોહરથી લિસા રે સુધીઃ કોઈ સિંગલ ફાધર તો કોઈ ટ્વિન્સના પેરેન્ટ્સ
ફેમીલી ઝોન-નવી ક્ષિતિજ
આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ: અસીમ તક આપતું શાનદાર કરિયર
જીવવું એટલે શીખવું અને શીખવું એ જ શિક્ષણ!
વ્યક્તિમાં શીખવાની દૃષ્ટિ હોય તો વ્યક્તિ કલાપીની પંક્તિઓની જેમ ‘જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે...’ત્યાં ત્યાંથી એ શિક્ષિત થતો રહે છે.
બિજ-થિંગ
યુદ્ધભૂમિ પર જન્મેલું કલા સ્વરૂપ: અફઘાન વાર રગ્સ
કચ્છની કલાઓને મળી ભૌગોલિક સ્થાનાંકનની માન્યતા
બાંધણી, રોગાન કે અજરખ જેવી હસ્તકલા માટે કચ્છ જાણીતું છે. કચ્છના કસબીઓની વંશપરાપરાગત કલાઓને જી.આઈ. ટેગ મળી રહ્યો છે. જીઓગ્રાફિકલ ઈન્ડિકેશન ટેગ મળતાં મૂળ કલાની નકલના કામ ઉપર અંકુશ આવશે. સાચા કસબીઓની માગ વધશે, સાચી કલાને સંરક્ષણ મળશે અને નકલ કરનારા ઉપર કાયદેસર પગલાં પણ લઈ શકાશે.
વાયરલ પેજ
નાઇક્ઃ મૃત્યુના સાક્ષાત્કારની ૨૭ સેકન્ડ
ચર્નિંગ ઘાટ
સ્માર્ટલી કર્મ કરવાની ટિપ્સ
રાજકાજ ગુજરાત
સહકારી ક્ષેત્રના રાજકારણમાં ભાજપ નેતૃત્વનો પનો ટૂંકો પડ્યો
રાજકાજ
હરિયાણામાં ભાજપ સરકાર સામે કોઈ અવિશ્વાસ દરખાસ્ત કેમ લાવતું નથી?