કશ્મીરમાં આ વર્ષે બરફની અછત કેમ?

હિમાલયના ઘણાખરા વિસ્તારોમાં હિમવર્ષા એના સમયપત્રકથી બે મહિના મોડી થઈ અને પરિણામે શમ્મી કપૂરની જેમ ‘યા હૂં...’ના રાગડા તાણીને બરફમાં નાચવાની હજારો સહેલાણીઓની મુરાદ આ વર્ષે પૂરી ન થઈ. એને લીધે પર્યટકોએ આનંદ અને સ્થાનિકોએ રોજગાર તો ગુમાવ્યો, પણ વિજ્ઞાનીઓ ચિંતામાં પડી ગયા, કારણ કે બરફના દુકાળ પાછળ ક્લાઈમેટ ચેન્જ મોટા કારણ તરીકે ઊપસી આવ્યું છે.

- નિતુલ ગજ્જર (વડોદરા)

ગુલમર્ગ, સોનમર્ગ, પહેલગામ, મનાલી, શિમલા, મસુરી... આ બધાં ભારતનાં એ ગિરિમથકોનાં નામ છે જ્યાં દર વર્ષે સેંકડો સહેલાણીઓ બરફવર્ષાનો આનંદ ઉઠાવવા જાય છે. દર વર્ષે આ હિલસ્ટેશન્સ પર નવેમ્બર-ડિસેમ્બરથી જ બરફ પડવાની શરૂઆત થઈ જતી હોય છે, પણ આ વર્ષના શિયાળામાં અહીં જાણે બરફનો દુકાળ પડ્યો. કશ્મીરના ગુલમર્ગમાં હજી હમણાં થોડા દિવસ અગાઉ એટલે કે દર વર્ષના નિર્ધારિત સમય કરતાં બે મહિના મોડો બરફ પડવાનું શરૂ થયું છે. હિમવર્ષા થવી એ કુદરતી પ્રક્રિયા છે અને દર વર્ષે એ પોતાના સમય અનુસાર થવી જોઈએ, પણ આ રીતે સાવ બરફ વગરનો શિયાળો વીતે એ તો ચિંતાનો વિષય છે ઉપરાંત આ ઘટનાને કારણે પ્રવાસીઓમાં પણ કુદરત દ્વારા છેતરાયાની લાગણી જોવા મળી છે.

પ્રાકૃતિક રીતે શિયાળામાં ઘણી જગ્યાએ વરસાદ થતો હોય છે અને અતિશયઠંડી હોવાને કારણે વરસાદનાં ટીપાં ધરતી સુધી પહોંચતાં સુધીમાં બરફના કણમાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે. પરિણામે આપણે એને સ્નો-ફૉલ (બરફવર્ષા) તરીકે ઓળખીએ છીએ. યુરોપ, અમેરિકા અને એશિયામાં પણ અનેક સ્થળ આ પ્રકારની બરફવર્ષા માટે પ્રખ્યાત છે અને હજારો પર્યટકોને આકર્ષે છે.

ભારતમાં પ્રવાસીઓનાં ઝુંડનાં ઝુંડ સ્નો-ફૉલનો આનંદ ઉઠાવવા કશ્મીર, હિમાચલ અને ઉત્તરાખંડના પહાડી વિસ્તારમાં ધામા નાખે છે, પણ આ વર્ષે બરફમાં આળોટવાની, બરફના ગોળા બનાવી એકબીજાના માથે ફેંકવાની ઘણા લોકોની ઈચ્છા મનમાં જ રહી ગઈ. પ્રકૃતિનું આ નવું અને દેખીતી રીતે થોડું અજાણ્યું પાસું જોવા મળ્યું એની પાછળ ક્લાઈમેટ ચેન્જ એટલે કે ઋતુપલટાની સમસ્યા જવાબદાર છે.

એ વાત જાણીતી છે કે ૨૦૨૩નું વર્ષ પૃથ્વી પરનું સૌથી ગરમ વર્ષ હતું.એ વર્ષે પડેલી કાળઝાળ ગરમીના લીધે પ્રકૃતિના ચક્રમાં ઘણા ફેરબદલ થયા. ભારતમાં બરફવર્ષાનો દુકાળ પણ એમાંથી એક છે. આમ તો કશ્મીરમાં બરફવર્ષા થવાનું એક મુખ્ય કારણ વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સ પણ છે. દર વર્ષે ભૂમધ્ય સમુદ્ર પર દબાણ પેદા થવાને લીધે હવાના વંટોળ સર્જાય છે. આ વંટોળ ત્યાંથી હિમાલય સુધી આવે છે અને નવેમ્બર-ડિસેમ્બરમાં હિમાલયનાં ગગનચુંબી શિખરોમાં અથડાઈને બરફવર્ષા નિર્માણ કરે છે.