દમણ, ધ ઓલ્ડ ટાઉન એન્ડ ધ સી

અરબી સમુદ્રના આ કાંઠે સૂર્ય સ્નાન, સ્વિમિંગ, પેરાસેલિંગ, પિકનિક અને દરિયાની રેતીથી મહેલ બાંધવાની મસ્તી આપતો આ બીચ સ્ટ્રીટ ફૂડની લિજ્જત પણ આપે છે

- રક્ષા ભટ્ટ

ભારતની પશ્ચિમે અરબી સમુદ્રના કિનારે ખંભાતના અખાત પર આવેલું દમણ ઇન્ડો-પોર્ટુગીઝ વિદેશી થાણું છે. ગુજરાત-મહારાષ્ટ્રની ઇન્ટર સ્ટેટ સરહદની ઉત્તરે ૨૦૦૦ વર્ષ પ્રાચીન ઇતિહાસ લઈને જીવતું આ દમણ વાપીથી માત્ર બારેક કિલોમીટર દૂર છે. પશ્ચિમ ઘાટથી દમણ સુધી આવતી દમણ ગંગા અહીં અરબી સમુદ્રમાં ભળે છે અને દમણને નાની અને મોટી દમણમાં વિભાજિત કરે છે. પાંચસો વર્ષ પ્રાચીન કિલ્લાઓ અને દેવળોથી પોર્ટુગલી પિક્ચર આપતું દમણ ઉત્તર-પશ્ચિમ ભારતનો કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ છે અને દીવ-દમણ, દાદરા અને નગર હવેલીની રાજધાની પણ છે.

મૌર્યવંશથી ગુજરાતના શાહ પછીનો ઇતિહાસ એવું કહે છે કે, પોર્ટુગીઝ કેપ્ટન મેજર ડિયોગો ડિમેલો ૧૫૨૩માં પર્સિયન ગલ્ફની પૂર્વ બાજુએ રહેલા ઓરમુજ જઈ રહ્યા હતા ત્યારે તેમની નૌકા એક તોફાનમાં ફસાઈ ગઈ અને તેઓ દમણના દરિયે પહોંચી ગયા. દમણના દરિયામાં આ પોર્ટુગલ કેપ્ટનને એટલો રસ પડ્યો કે તેણે અહીં પોર્ટુગલ કોલોની સ્થાપી અને સાડા ચારસો વર્ષો સુધી દમણ પર રાજ કર્યું. ૧૫૬૦થી દમણ પર રાજ કરતાં આ પોર્ટુગીઝને ભગાડવા ૧૯૬૧માં ભારત સરકારે ‘ઑપરેશન વિજય’ નામનું મિલ્ટ્રી ઑપરેશન હાથ ધર્યું અને છત્રીસ કલાકના જંગ પછી પોર્ટુગીઝ સૈન્યને હરાવી દમણ પાછું લીધું. એ સમયે દક્ષિણ યુરોપિયન દેશ એવા પોર્ટુગલનું શાસન તો ગયું જ પરંતુ આ પોર્ટુગલ કોલોની દમણને યુરોપિયન પ્રભાવવાળા કિલ્લાઓ અને દેવળો દઈને ગઈ જે આજની તારીખે દમણનો ડંકો વગાડે છે.

પ્રવાસન જગતમાં અડધી સદીથી પ્રવાસીઓને આકર્ષતા આ દમણમાં નાની દમણની ઉત્તરે સેઇન્ટ જેરોમ ફોર્ટ છે જે ૧૨,૨૫૦ સ્ક્વેર મીટરમાં પથરાયેલો છે. દમણ ગંગાની સામે રહેલો આ કિલ્લો પાંચસો વર્ષ પ્રાચીન ધરોહર છે. તેના પ્રવેશદ્વાર પર સંત જેરોમની વિશાળ પ્રતિમા છે. ત્રણ બુરજ ધરાવતાં આ કિલ્લાની અંદરના ‘અવર લેંડી ઓફ ધ સી’ નામના દેવળમાં રોઝવૂડમાંથી કોતરેલી વેદી છે અને સોનાની લેશવાળી કારીગરી પણ છે. આખીય સાંજ કિલ્લા પરથી દમણ ગંગાની જળરાશિને જોવાની, ઢળતી સાંજે તેના કિનારા પરથી સૂર્યના સોનેરી પ્રકાશમાં નૌકાઓનું છાયાચિત્ર સંયોજવાની અને એ પછી વીસ વર્ષથી પ્રખ્યાત એવા વેજપનીર જેટી રોલ્સ જમવાની મજા છે.