સંગીત વિના માણસ જીવી તો શકે, પણ સંગીત સાથેનું જીવન મધુર બની જાય છે. આધુનિક જીવનશૈલી અને ટેક્નોલૉજીના વધતા પ્રભાવને કારણે સંગીતનાં કેટલાંક પ્રાચીન વાદ્ય લુપ્ત થવા તરફ છે. આ સ્થિતિ એક નાનકડા વિસ્તાર કે પ્રદેશ પૂરતી મર્યાદિત નથી. ખાસ કરીને આદિવાસી પ્રજા દ્વારા સદીઓથી જે નિર્મળ સંગીત વહેતું રહ્યું છે, એનાં કેટલાંક વાઘો નવી પેઢી જોઈ શકે એમ નથી. એમાં પણ કેટલાંક વાદ્યો એવાં છે, જે કોઈને બનાવતાં આવડતાં નથી તો કેટલાંક તો કોઈને વગાડતાં સુદ્ધાં આવડતાં નથી! આવાં આદિમ સંગીત વાદ્યોની અત્યારની સ્થિતિનો સૂર સાંભળવો જરૂરી છે.
શાસ્ત્રીય રાગ આધારિત ભારતીય સંગીત પરંપરામાં ચાર પ્રકારનાં વાદ્યો છે, જેમાં તંતુ (તાર), સુરિ (ફૂંક મારીને વગાડવામાં આવતાં હોય એ વાદ્ય), ચર્મ (ચામડાથી બનેલાં) અને ઘન (નક્કર)નો સમાવેશ થાય છે. જો કે આદિવાસી સંગીત વાદ્યો આ ચાર કૅટેગરીમાં નથી. આ વાઘો ચલિત છે એટલે કે એ ઘરઆંગણે, ખેતર, નદી, કોતર, મેળા, મેદાન, પહાડ કે વૃક્ષ પર ચડીને વગાડાતાં વાઘો છે.
આદિવાસી સંગીત વાદ્યો પર સંશોધન કરનારા બારડોલી કૉલેજના પ્રોફેસર ડૉ. વિક્રમ ચૌધરી ચિત્રલેખાને કહે છે: ‘આ વાદ્યો આદિવાસી જીવન પરંપરાનો ભાગ છે. કોઈ પ્રજાને ખરા અર્થમાં સમજવી હોય તો એનાં સંગીત વાદ્યો થકી એને ઓળખી શકાય છે. એમની જ્ઞાન પરંપરા, દર્શન અને સંસ્કૃતિને સમજવા સંગીત ઉપયોગી બને છે. સંગીત એ ધ્વનિ માત્ર નથી, સંગીતમાં જે-તે સમુદાય કે સંસ્કૃતિનું પ્રતિબિંબ દેખાય છે. આદિવાસીઓના જન્મ, મરણ, લગ્ન, દેવપૂજા, આનંદ-પ્રમોદ જેવા દરેક તહેવાર અને વહેવાર પ્રમાણે અલગ અલગ સંગીત વાદ્યો છે. પ્રેમીને સંદેશો પહોંચાડવા કે મધુર વાત કહેવા સુદ્ધાં એ પ્રજા પાસે જુદાં જુદાં વાઘ છે! પરંપરાથી નક્કી થયેલા દરેક પ્રસંગના વાદ્યનો ઉપયોગ જે-તે પ્રસંગ કે તહેવારમાં જ થાય છે.’
This story is from the April 01, 2024 edition of Chitralekha Gujarati.
Start your 7-day Magzter GOLD free trial to access thousands of curated premium stories, and 8,500+ magazines and newspapers.
Already a subscriber ? Sign In
This story is from the April 01, 2024 edition of Chitralekha Gujarati.
Start your 7-day Magzter GOLD free trial to access thousands of curated premium stories, and 8,500+ magazines and newspapers.
Already a subscriber? Sign In
મતદાન કરો... લોકશાહીની કુસેવા ન કરો!
મોદી સામે કોઈ પડકાર નથી અને ચૂંટણીનું પરિણામ નિશ્ચિત લાગે છે એ કબૂલ, પણ એ કારણે નવી લોકસભા પસંદ કરવામાં ભાગીદાર જ ન બનવાનો ‘ઉપાય’ ખોટો છે.
નબળો રૂપિયો વૈશ્વિક સ્તરે સ્વીકાર્ય નહીં બની શકે...
મોદી સરકાર રૂપિયાની કરન્સીને વિશ્વભરમાં સ્વીકાર્ય બનાવવાનું લક્ષ્ય રાખે છે, રિઝર્વ બૅન્કે આ દિશામાં આગળ વધવા રૂપિયાની ડિજિટલ કરન્સી વિકસાવી છે, પરંતુ આપણું ચલણ બીજા દેશોમાં સ્વીકાર્ય બને ત્યાં સુધી એ મુશ્કેલ લાગે છે.
મોબાઈલના સદુપયોગની શરૂઆત કરવી છે? અપનાવી લો Google Keep
ન જાણતા હો તો જાણી લો Find My Device અને Parental Control જેવાં મોબાઈલ ફોનમાં આવતાં ફીચર્સના ફાયદા.
ચૂંટણીના એ ચાદગાર નારા, જે છવાઈ ગયા જનમાનસમાં!
થોડામાં ઝાઝું... ચૂંટણીપ્રચારના કેન્દ્રમાં જે મુદ્દો હોય એને બહુ જ ઓછા શબ્દોમાં, પણ મતદારોનાં દિમાગમાં સોંસરવો ઊતરી જાય એ રીતે પહોંચાડવાનું કામ કરે છે જુદાં જુદાં ઈલેક્શન સ્લોગન.
પવિત્ર સંબંધના પાયા કેમ હલવા લાગ્યા છે?
છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષમાં લગ્નવિચ્છેદ થવા પાછળનાં કારણ બહુ વધ્યાં છે, પણ એનો ઉપાય એક જ છે.
બીપી-ડાયાબિટીસ બની શકે પ્રેગ્નન્સી સમયની પળોજણ
નાની ઉંમરની છોકરીઓમાં વધુ જોવા મળતી પ્યુબર્ટી મેનોરેજિયા જેવી વ્યાધિને અવગણવા જેવી નથી.
જન્મતાંની સાથે દેખાડ્યો સંગીતનો જાદુ
ડૉક્ટર-એન્જિનિયર બનવાને બદલે એણે સૂર-તાલની સંગાથે કારકિર્દી ઘડવાનું પસંદ કર્યું. આજે એને જ સથવારે અમદાવાદની આ યુવતી મનોરંજન ક્ષેત્રે કાઠું કાઢી રહી છે.
સિનેસ્ટાર્સ અને પોલિટિક્સ બહુત યારાના લગતા હૈ…
લોકસભાની ચૂંટણીનાં પડઘમ વાગી રહ્યાં છે ત્યારે ફરી એક વાર સિનેસ્ટાર્સ અને પોલિટિક્સનો રોમાન્સ ખીલી રહ્યો છે, પરંતુ આ વખતે મામલો જરા અલગ છે.
વાત વટે ચડી છે...
ભાજપના ઉમેદવાર તરીકે પુરુષોત્તમ રૂપાલાને હટાવવાની માગ વચ્ચે ખુદ રૂપાલાએ જ ૧૬મીએ ઉમેદવારીપત્ર ભરવાની જાહેરાત કરી છે ત્યારે ગુજરાતમાં ફરી એક હાઈ-પ્રોફાઈલ ડ્રામા જોવા મળે એવાં એંધાણ છે...
એક રિચાર્જ ઐસા ભી કર દો...
ગુજરાતમાં અનેક સ્થળે ઉનાળાના આરંભે જ પાણીની અછત વર્તાવા માંડી છે. આ સમસ્યાનો સચોટ ઉકેલ વરસાદી જળને ભૂગર્ભમાં ઉતારતી ‘રેઈન વૉટર હાર્વેસ્ટિંગ ઍન્ડ ગ્રાઉન્ડ વૉટર રિચાર્જ સિસ્ટમ’નો જ છે. હવે જો કે આ પદ્ધતિમાં પણ અપગ્રેડેશન થયું છે, જેથી રિચાર્જ્ડ વૉટરને પ્રદૂષણ અને હાનિકારક બૅક્ટેરિયાથી મુક્ત રાખી શકાય. સુરતમાં આ કામગીરીનાં મીઠાં ફળ મળ્યાં છે.