પ્રવાસન રક્ષા ભટ્ટ

રાજી નીશીનીવા પાર્ક, ઉત્તરાખંડ

- રક્ષા ભટ્ટ

દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડ એટલે એટલે માત્ર ચારધામ યાત્રા અને તીર્થસ્થાનો જ એવું નથી. આ પવિત્ર ભૂમિ પર એટલાં જ રસપ્રદ રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો પણ છે જે તેની જૈવિક વિવિધતા માટે જાણીતાં છે.

આપણી સ્વતંત્રતા ચળવળના અગત્યના નેતા, સ્વતંત્ર ભારતના પહેલા અને છેલ્લા ગવર્નર જનરલ અને ૧૯૫૪માં સૌ પ્રથમ ભારતરત્ન મેળવનાર ચક્રવર્તી રાજગોપાલાચારી એટલે રાજાજી પરથી નામકરણ થયેલ ઉત્તરાખંડનો રાજાજી નેશનલ પાર્ક ઉત્તરાખંડનું રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન તો છે જ પરંતુ ટાઇગર રિઝર્વ પણ છે જે ૧૯૭૩માં શરૂ થયેલા પ્રોજેક્ટ ટાઇગર અંતર્ગત આવેલું ૮૨૦ ચોરસ કિલોમીટરમાં પથરાયેલું રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન છે.

હરિદ્વાર, દહેરાદૂન અને પૌડી ગઢવાલ એમ ત્રણ જિલ્લાઓમાં વિસ્તરેલો આ નેશનલ પાર્ક ૧૯૮૩માં ચિલ્લા, મોતીચૂર અને રાજાજી એમ કુલ ત્રણ અલગ-અલગ વન્યજીવન અભયારણ્યોમાંથી મર્જ થઈ અને બનેલો નેશનલ પાર્ક છે.

ટાઇગર રિઝર્વનું સ્ટેટસ મેળવેલ રાજાજી ઉત્તરાખંડનો જીમ કોરબેટ નેશનલ પાર્ક પછીનો બીજો ટાઇગર રિઝર્વ નેશનલ પાર્ક છે, જે હિમાલયની શિવાલિક પર્વતમાળાની તળેટીમાં શિવાલિક રેન્જની સમાંતરે રહેલો છે.

શિવાલિક ઇકો-સિસ્ટમને બયાં કરતાં તેનાં રૂપ-રંગ ખરાઉ જંગલ, સેમિ-એવરગ્રીન જંગલ અને ઘાસિયા ભૂપ્રદેશના જંગલની વિવિધતા ધરાવી સિંધુ-ગંગા વર્ષાવનોના પ્રકારથી પ્રકૃતિપ્રેમીઓને આકર્ષે છે.

વાઘ અને એશિયન એલિફન્ટથી રુઆબદાર રાજાજીમાં દીપડા, જંગલ કેટ, સફેદમુખ અને ગળે સફેદ હાર જેવો પેચ ધરાવતા સ્લોથ બેર, શરીરે ચટ્ટાપટ્ટા ધરાવતાં જરખ, ગોરલ, સાબર, જંગલી ભૂંડ, બાર્કિંગડિઅર અને કાળા રીંછ તો છે જ, પરંતુ તે ઉપરાંત જળ કાંજિયા, બ્રાહ્મણી ડક અને મધ્યમ કદના ડાઇવિંગ ડક એવા કોમન પોચાર્ડ પણ છે.

તે ઉપરાંત કિંગ-કોબ્રા, કોમન ક્રેઇટ અને બર્મીઝ પાયથન જેવા સરિસૃપોશાન છે, કારણ કે આ બર્મીઝ અજગર તો સાપની પ્રજાતિઓમાંના એક છે, જે મૂળે દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયાના વતની છે.

રાજાજી રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનની સમૃદ્ધ જૈવિક વિવિધતામાં અહીં જોવા મળતાં ઇન્ડિયન લંગૂર, હનુમાન લંગૂર અને લઘુપુચ્છ મકાકનો રોલ પણ મહત્ત્વનો છે. સૂર્યોદય થતાં જ રાજાજીનાં વૃક્ષો અને પર્ણસમૂહો પર આ તોફાની પ્રાઇમેટનું સમૂહગાન જંગલમાં પડઘાય છે અને અંદરોઅંદરની તેઓની વાતચીતથી જંગલની સુસંવાદિતતા અને સહકાર પણ જળવાય છે.