વાંસના ટેકે બે પાંદડે થઈ રહ્યા છે આદિવાસી...

ગમે ત્યાં ઊગી નીકળતા બાબુ એટલે કે વાંસ એક પ્રકારનું ઘાસ જ છે. ઉત્તર-પૂર્વ તથા દક્ષિણનાં રાજ્યોમાં વાંસની અલબેલી કળાકૃતિ, ફર્નિચર તથા ઉપયોગી ચીજો બનાવવાનો વ્યવસાય ખૂબ ફાલ્યો છે. હવે ગુજરાતના વિસડાલિયા તથા મહારાષ્ટ્રના વિક્રમગઢમાં આદિવાસીઓને સમ્માનયુકત રોજગારી આપવાના ભાગ રૂપે શરૂ થયેલા ‘બામ્બુ પ્રોજેટ્સ’થી આદિવાસીઓનાં જીવનધોરણમાં ખૂબ સુધારો આવ્યો છે. અનેક રીતે ઉપયોગી વાંસના અર્થતંત્રમાં હજી તો અનેક પરિમાણ ઉમેરાવાનાં છે...

ફ્સસલ બકીલી (માંડવી-સુરત)

માંડવી તાલુકાના દેવગઢ ગામનાં કંકુબહેન મહેશભાઈ કોટવાળિયાના પતિનું અચાનક અવસાન થતાં ત્રણ સંતાનના ઉછેરની જવાબદારી એમના પર આવી પડી. વાંસની ટોપલી-છાબડી બનાવીને ગામેગામ વેચવાના વ્યવસાયમાં એમની આવક મર્યાદિત હતી. પછી કંકુબહેને નજીકની વન વિભાગની નર્સરીમાં વાંસનાં ફર્નિચરનું ફિનિશિંગ અને ક્રાફ્ટની ત્રણ મહિનાની તાલીમ લીધી. તાલીમની સાથે સાથે એમને અમુક રકમ પણ મળી. હવે તો એમની દીકરી દીપિકા પણ પૂર્ણ સમય આ જ કામ કરે છે અને પરિવારનું ગુજરાન સારી રીતે ચલાવે છે.

કંકુબહેન જેવા સેંકડો પરિવારને નિયમિત અને સારી રોજગારી આપી રહ્યું છે આ વિસડાલિયા કેન્દ્ર. સુરતથી ૬૦ કિલોમીટર દૂર માંડવીથી ઝંખવાવ જવાના મુખ્ય રસ્તા પર આવેલું આ કેન્દ્ર ૨૦૧૩માં સરકારી કાર્યક્રમ હેઠળ કમ્યુનિટી ફેસિલિટી સેન્ટર તરીકે શરૂ કરવામાં આવેલું. આદિવાસીઓનાં પરંપરાગત કળા-કૌશલ્યને વિકસાવીને એણે પોતાની એક ઓળખ ઊભી કરી છે. સુરત વન વિભાગ દ્વારા સંચાલિત આ સેન્ટરની પસંદગી કેન્દ્ર સરકારે દેશમાં નૅશનલ બામ્બુ મિશનના દેશનાં નવ કેન્દ્ર પૈકીના એક તરીકે પણ કરી છે.

અહીંની હેન્ડિક્રાફ્ટ ગૅલરીમાં પ્રવેશતાં જ વાંસના અત્યંત સુશોભિત પ્રદેશમાં પ્રવેશ્યા હો એવી અનુભૂતિ થાય. વિજય નામના સ્થાનિક આદિવાસી કર્મચારી ખૂબ સજજતાથી મૉલના સેલ્સમેનની અદાથી વાત કરે છે. એક તરફ વાંસમાંથી બનાવેલાં મોબાઈલ પેન સ્ટેન્ડ, વૉલપીસ, ફૂલદાની, ફૂટ બાસ્કેટ, ટોપલીઓ સહિત ઘર-ઓફિસ માટેની ઉપયોગી વસ્તુ છે તો બીજી તરફ, ખુરસી-ટેબલ, પલંગ, સોફા, ડાઈનિંગ ટેબલ જેવું રાચરચીલું પણ છે. બધું જ એકદમ સુંદર, સુઘડ અને સફાઈદાર.

વાંસની આટલી બધી વસ્તુ? એવો પ્રશ્ન પણ થાય એ સ્વાભાવિક છે. આ સિવાય કેન્દ્ર પાસે એવા કારીગરોની ટીમ પણ છે, જે ગ્રાહકને ત્યાં જઈને મેડ ટુ ઓર્ડર વાંસનાં ફર્નિચર કે અન્ય આઈટેમ્સ બનાવી આપે છે.