Yarınları Harcamak

Geçen ay Forbes Türkiye için kaleme aldığım yazının sonunda, Türkiye'nin yaşlanma sürecini sadece yaşlılar üzerinden değil, tüm toplumun dönüşümü üzerinden okumanın gerekliliğini vurgulamıştım. Bu ay yine toplumsal bir dönüşümle karşı karşıyayız: Doom Spending.

- By Aydın Erdem

Pandemi sırasında ilk kez ABD'de dile getirilen "doom spending" kavramı, "felaket harcamaları" olarak çevrilebilir. Doom spending, ekonomik ya da ekolojik bir çöküşün eşiğindeyken bireylerin tasarruf etmek yerine mevcut koşullara rağmen harcama yapmayı seçmelerini tanımlar. Harcamak, bir tür kontrol hissi kazandırıyor. Bu davranış, sadece tüketim alışkanlıklarıyla değil aynı zamanda umutsuzlukla, belirsizlikle, gelecek tasarımı yapamamakla ilgili. Harcarken kendimizi ödüllendiriyor, kontrolü kaybetmiş bir dünyada küçük zaferler kazanıyoruz.

Peki biz Türkiye'de böyle mi harcıyoruz? KONDA'nın son Barometre araştırmasında katılımcılara, "İçinde bulunduğumuz ekonomik şartlara rağmen son bir ayda kendinize küçük bir hediye aldınız mı?" diye sorduk. Her üç kişiden biri bu soruya "evet" dedi. Bu bireylerin önemli bir bölümü, kendine aldığı hediyenin makul bir fiyatla, ihtiyaç dışı ama küçük bir keyif alanı yarattığını belirtti. Araştırma sonuçlarında bu kişilerin çoğunluğu, "Ekonomik koşullar daha da kötüleşmeden bir şey almak istedim" ya da "Bu ay biraz sıkıldım, iyi hissetmek için aldım" gibi gerekçeler sundu.

Bu ölçümün en dikkat çekici yönü, ekonomik olarak kendini "geçinemeyen" ya da "ancak geçinen" gruplarda da bu tür harcamaların yapılması. Yani yalnızca "geliri rahat olanlar" değil aksine ekonomik zorluk içindeki bireyler de kendilerine küçük hediyeler alıyor. "Harcarsam moralim düzeliyor" cevabı sadece bir tüketici tercihi değil; toplumsal bir savunma mekanizması olarak karşımıza çıkıyor.