શહેરોમાં જમીન ધસી રહી છે, કારણ કે…

સડકો સિમેન્ટ-કૉન્ક્રીટની બની રહી છે એટલે વરસાદનું પાણી અંદર ઊતરતું નથી અને આપણે ભૂગર્ભમાં ઊંડે ને ઊંડે ઊતરી જળ ઉલેચી રહ્યા છીએ. પછી ધરતી નબળી પડવાની ને પડવાની જ.

- કૌશિક મહેતા

વર્ષો પહેલાંની વાત છે. અમદાવાદમાં એક મોટું પ્રદર્શન યોજાયું હતું. એ વવા માટે રાજકોટથી કેટલાક મિત્રો અમદાવાદ ગયા અને ત્યાં ઊતર્યા બાદ રિક્ષામાં પ્રદર્શનસ્થળ પર જતા હતા. રસ્તામાં એક મોટો ખાડો હતો અને રિક્ષાવાળાએ તારવીને રિક્ષા ચલાવી અને બોલ્યો કે આ ભૂવા બહુ નડે છે... તે વખતે રાજકોટવાસીઓને આશ્ચર્ય થયું કે આ ભૂવા એટલે શું? એકે રિક્ષાવાળાને પૂછ્યું કે આ ભૂવો એટલે શું? તો એ કહે કે આ મેં રિક્ષા તારવીને ચલાવી એ જ... ત્યારે ખબર પડી કે સૌરાષ્ટ્રમાં જેને ખાડા કહેવાય છે એને અમદાવાદીઓ ભૂવા કહે છે.

આ તો અમથી વાત થઈ, પણ અમદાવાદમાં ભૂવાનું પ્રમાણ અને ઊંડાઈ વધતાં જ જાય છે. હા જી, કેટલાક આંકડાની વાત કરીએ તો ૨૦૧૩થી ૨૦૨૦ દરમિયાન અમદાવાદ પ્રશાસનના આંકડા મુજબ ૪૬૦થી વધુ ભૂવા પડ્યા હતા, પણ ૨૦૨૨થી આ પ્રમાણ વધી ગયું છે. દર વર્ષે સરેરાશ એકસોથી વધુ ભૂવા પડે છે અને આ સામાન્ય ખાડા નથી. આ ભૂવા કેટલા ઊંડા હોય છે એ જાણો તો આશ્ચર્ય થયા વિના ના રહે. અમદાવાદમાં ૨૦૨૨ના ચોમાસામાં એક ભૂવો પડ્યો હતો, જેની ઊંડાઈ લગભગ ૩૮ ફૂટ સુધી નોંધાઈ હતી!

મુદ્દો એ છે કે આવું શા માટે બને છે? ગુજરાતનાં બીજાં શહેરોમાં પણ આ સ્થિતિ છે. સેટેલાઈટ ડેટા મુજબ, ૩.૫ મિલીમીટરથી માંડી ૩.૫ સેન્ટિમીટર સુધી જમીન ધસી અથવા તો નીચે બેસી રહી છે. સુરત દરિયાકાંઠાનું શહેર છે અને ત્યાં આ પ્રમાણ ૬.૭ સેન્ટિમીટર જેટલું છે. કચ્છમાં દર વર્ષે ૪.૩ મિલીમીટરનો ઘસારો છે તો સૌરાષ્ટ્રમાં આ પ્રમાણ બેથી પાંચ મિલીમીટરનું છે. દેશનાં મહાનગરોની વાત કરીએ તો, જમીન ધસી પડવાની સમસ્યા પર તાજેતરમાં જ એક મહત્ત્વપૂર્ણ અભ્યાસ થયો છે. દિલ્હીમાં ૫૧ મિલીમીટર, ચેન્નઈમાં ૩૧ મિલીમીટર, મુંબઈમાં ૨૬ મિલીમીટર, કોલકાતામાં ૧૬ મિલીમીટર અને બેંગલુરુમાં ૬.૭ મિલીમીટર સુધી જમીન ધસી રહી છે. આવું જ દેશનાં ઘણાં શહેરોમાં પણ બની રહ્યું છે.