અદાલતોમાં કેસોના ભારણ સામે નવી આશા જગાવતા કાયદાઓ

લોકસભામાં ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહના અસરકારક વક્તવ્ય તથા સાંસદોની ચર્ચા બાદ ગૃહે ત્રણેય બિલોને સંસદની સ્થાયી સમિતિને વિચારણા માટે મોકલી દીધા છે. એવું લાગે છે કે લાંબા વિચાર-વિમર્શ બાદ આ ત્રણેય બિલો રજૂ કરાયા છે, જેમાં ગુનેગારોને સજા અપાવવાને બદલે નિર્દોષને ન્યાય અપાવવાનો અભિગમ વધુ ગંભીરતાપૂર્વક પ્રતિબિંબિત થાય છે.

- સુધીર એસ. રાવલ

કોઈ પણ રાષ્ટ્ર ફક્ત ફક્ત રાષ્ટ્રીય આવકને આધારે જીવતું નથી. જીવનની ગુણવત્તા ઘણી વધારે મહત્ત્વની છે. આપણા જેવી મુક્ત લોકશાહીમાં જીવનની ગુણવત્તા ઘણે અંશે સામાન્ય સુખાકારી ઉપરાંત મૂળભૂત માનવઅધિકારો, નાગરિક સ્વાતંત્ર્ય અને ન્યાય પર અવલંબે છે. ગયા અઠવાડિયે લોકસભામાં દેશના કેન્દ્રીય કાયદા પ્રધાન અર્જુન રામ મેઘવાલે ચોંકાવી દે તેવા આંકડાઓ રજૂ કર્યા હતા. દેશભરની અદાલતોમાં પાંચ કરોડથી વધુ કેસ પેન્ડિંગ છે, તેમાંથી માત્ર ઉત્તર પ્રદેશની અદાલતોમાં જ સૌથી વધુ એક કરોડથી વધુ કેસ પેન્ડિંગ છે! અદાલતોમાં કેસોના ભારણના મહત્ત્વનાં કારણોમાં જટિલ ન્યાયપ્રક્રિયા, જટિલ કાયદાઓ ઉપરાંત ન્યાયાધીશો, અદાલતના કર્મચારીઓ અને સંસાધનોનો અભાવ છે! અધિકૃત આંકડાઓ મુજબ ન્યાયાધીશોની એક તૃતીયાંશ કરતાં વધુ જગ્યાઓ ખાલી છે અને કેસોનું ભારણ એ હદે વધી રહ્યું છે કે, છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં તે બમણું થઈ ગયું છે!

નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડેટા ગ્રીડના આંકડા અનુસાર, સમગ્ર દેશમાં ઉત્તર પ્રદેશની અદાલતોમાં સૌથી વધુ કેસ પેન્ડિંગ છે. યુપીની અદાલતોમાં લગભગ ૧ કરોડ ૧૬ લાખ ૫૦૨૦૫ કેસ પેન્ડિંગ છે. તેમાંથી લગભગ ૯૭ લાખ ૮૬ હજાર ફોજદારી કેસો છે, જયારે ૧૮ લાખ ૬૩ હજાર સિવિલ કેસ છે. પેન્ડિંગ કેસોની બાબતમાં મહારાષ્ટ્ર બીજા અને બિહાર ત્રીજા ક્રમે છે. મહારાષ્ટ્રની અદાલતોમાં ૫૧ લાખ ૮૭ હજાર કેસ પેન્ડિંગ છે. તેમાંથી ૩૫ લાખ ૫૨ હજાર ફોજદારી કેસ છે, જ્યારે ૧૬ લાખ ૩૫ હજાર સિવિલ કેસ છે. બિહારની અદાલતોમાં ૩૫ લાખ ૨૦ હજાર કેસ પેન્ડિંગ છે. તેમાંથી લગભગ ૨૦ લાખ ફોજદારી અને પાંચ લાખથી વધુ સિવિલ કેસ છે. પશ્ચિમ બંગાળમાં લગભગ ૨૯ લાખ કેસ પેન્ડિંગ છે, જેમાંથી ૨૨ લાખ ૭૮ હજાર ફોજદારી અને ૬ લાખ ૧૭ હજાર સિવિલ કેસ છે. દિલ્હીની અદાલતોમાં ૧૨ લાખથી વધુ કેસ પેન્ડિંગ છે, જેમાંથી ૯ લાખ ૯૦ હજાર ફોજદારી અને ૨ લાખથી વધુ સિવિલ કેસ છે.

પક્ષકાર તરીકે કેન્દ્ર સરકારનું ચિત્ર