વિવિધ વર્ડ્ઝની વિચિત્ર વ્યુત્પત્તિ

વ્યુત્પત્તિ માત્ર શબ્દવિન્યાસ કરી કેવળ શબ્દજ્ઞાન નથી આપતી, વ્યુત્પત્તિ દ્વારા પહેલાનાં ઇતિહાસ તેમ જ સંસ્કૃતિ સાથે ઘણો ખ્યાલ આવે છે વ્યુત્પત્તિ શબ્દોના અર્થનો બોધ કરનારી શક્તિ છે

- ગૌરાંગ અમીન

બોલવાના 'ને સાંભળવાના ભાન વચ્ચે શબ્દ ખેલ કરે છે

સમજવા ’ને સમજાવવાના જ્ઞાન વચ્ચે અર્થ ગેલ કરે છે

શબ્દ એટલે કે વર્ડનો મુખ્ય અર્થ ચોક્કસ હોવા છતાં તેની શક્તિનો વ્યાપ બરાબર નિશ્ચિત કરવો લગભગ અશક્ય છે. કેમ કે મનુષ્યને કાયમ માટે અમુક મર્યાદામાં બાંધી દેવો શક્ય નથી. મન કુંઠિત હોય કે ક્ષુલ્લક હોય, તેમ છતાં તે મનના વર્તનનું સીમાંકન કરવું અસંભવ છે. તેવામાં અનેક કે મનના વર્તનની કુલ અસરની ગણતરી મૂકવાનો સવાલ જ ના આવે. એમાં સ્થળ ’ને કાળનું વૈવિધ્ય ઉમેરાતું જાય એટલે સમસ્ત મામલો અતિગૃઢ બની જાય. આખરે મૂળ શબ્દ સાથે નવા અર્થના જોડાણ થતાં જાય છે. જૂના અર્થ સાથે નવા શબ્દના જોડાણ થતાં જાય છે. શબ્દ ’ને અર્થની જોડણી ‘ને ઉચ્ચારમાં પરિવર્તન આવે છે. એક હોય છે ઉત્પત્તિ ’ને બીજી હોય છે વ્યુત્પત્તિ. શબ્દ ’ને તે સાથે તેના અર્થ વગેરેની મૂળ ઉત્પત્તિનો અભ્યાસ કરે છે વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર. અંગ્રેજીમાં એટિમોલજી. કોઈ પણ ભાષાનું જ્ઞાન તે તે ભાષાને મળેલા એના આગવા શબ્દોની વ્યુત્પત્તિના જ્ઞાન વિના અપૂર્ણ રહે છે. સૌ જાણે છે કે અંગ્રેજી આંતરરાષ્ટ્રીય ભાષા છે ’ને તેની ઉત્ક્રાંતિની પ્રક્રિયા ચાલુ જ છે. અંગ્રેજીમાં ઘણા શબ્દોની ઉત્પત્તિ એવમ વ્યુત્પત્તિ અસામાન્ય કે વિચિત્ર છે.

ક્વિઝ અર્થાત્ પ્રશ્નો પૂછીને પરીક્ષા કરવી, મનોરંજન કે હરીફાઈ માટે પ્રશ્નો પૂછવા તે. પ્રશ્નાવલિ. કોયડા કે ઉખાણાની શ્રેણી. ક્વિઝ શબ્દના મૂળ અંગે જે કિંવદંતી પ્રચલિત છે તે રોચક છે, પણ કદાચ જ સાચી છે. કહેવાય છે કે ડબલિન શહેરના એક થિયેટરના માલિકને કોઈ જોડે શરત લાગી હતી કે એ એક-બે દિવસમાં કોઈ નવો શબ્દ અંગ્રેજી શબ્દકોશમાં દાખલ કરાવશે. તદુપરાંત, એ નવા શબ્દનો અર્થ ડબલિનના લોકો જ નક્કી કરશે. એ વ્યક્તિએ ક્યૂયુઆઇઝેડ એમ અંગ્રેજીમાં ક્વિઝ શબ્દ એક કાગળ પર લખી ડબલિનના રખડુ છોકરાઓને કહ્યું કે, એક જ રાતમાં આ શબ્દ આખા શહેરમાં જ્યાં 'ને ત્યાં ચિતરી મારો. બીજા દિવસે આખું શહેર આ શબ્દની ચર્ચા કરતું હતું. લોકોને લાગ્યું કે આ શબ્દનો અર્થ શું છે તેની આ પરીક્ષા થઈ રહી છે. આખરે ક્વિઝ અર્થાત્ ટેસ્ટિંગ એમ કરીને નવો વર્ડ દાખલ થયો હતો. પોસિબલ છે કે ક્વિઝ શબ્દ પાછળની આ વાર્તા થોડી કે પૂરી સાચી હોય.