સમર ઉવાચ

ગુજરાતીઓ ઉનાળાથી એટલા ત્રાસેલા જણાય છે કે આપણે અપવાદ સિવાય ઉનાળા ’ને શબ્દ સાથે સીધા, સારા 'ને સુંવાળા સંબંધ જોડી શક્યા નથી

- ગૌરાંગ અમીન

સફેદ અંધારા આંજી દે ગુલમહોરી તેજીલો તોખાર ઉનાળો

ઊંહકારનું પણ ઊર્ધ્વગમન કરાવી આપે મૌન સાર ઉનાળો

ઉનાળો શબ્દનો અર્થ છે ઉષ્ણકાલ, ફાગણથી જેઠ સુધીની ગરમીની ઋતુ. ગ્રીષ્મ કે નિદાધ કહેવાતા ઉષ્ણકાળમાંથી ઉનાળો શબ્દ આકાર પામ્યો એ પહેલાં ઉન્હાલ શબ્દ પણ ચલણમાં હતો. વૂલ માટે ઊન શબ્દ ગુજરાતીમાં છે, જેના માટે સંસ્કૃતમાં લવ ’ને રોમન જેવા ઇંગરેજી ભાસતા શબ્દ સિવાય મૂળે ઉર્ણ શબ્દ જેના પરથી પ્રાકૃતમાં ઉષ્ણ શબ્દ આવ્યો. બકરી ’ને ઘેટાંના વાળ. સંસ્કૃતમાં ઉન ઉપસર્ગ કે પ્રિફિક્સ ઘટાડો કે અભાવ સૂચવે છે. ઊનનો અર્થ દુર્બળ ‘ને ઊણપ સાથે જોડાયો છે. ઊભું ’ને ઊનું ભિન્ન એ સૌ જાણે છે. અહીં ઊંધિયું યાદ કરવાનો અર્થ નથી, કેમ કે એ શિયાળામાં બને. એમ તો ઉંદર, ઉન્મેષ ’ને ઉન્નતિ જેવા ડઝન શબ્દ સામે ઊંચા થાય, પણ અત્રે આપણી પિન ચોંટી છે ઉનાળા પર. ના બરફ ’ને ના પાણી, બસ વરાળ. આપણે ત્યાં ગ્રીષ્મકાળની ગ્રેટનેસ બધાં જાણતા હતા એમાં શી નવાઈ? અંગ્રેજોએ આપણી ઇન્ડિયન સમર થોડી ફેમસ કરી, ભલે ઉત્તર અમેરિકામાં પાનખરના અંત ભાગમાં આવતી સિઝનને લઈને ત્યાંની ઇન્ડિયન સમર વધુ ફેમસ હતી જ. ખેર, બધે પોતપોતાની સમર અંગે પોતપોતાની ઉક્તિ, કહેવત ’ને અભિવ્યક્તિ થઈ, જેમાં અમુક મજાની તો તમુક ઉપયોગી છે.