સંપત્તિની વહેંચણી: ઘરની દીીનું સ્થાન ક્યાં છે?

સ્ત્રીને અધિકાર ઘણા છે, પણ સમસ્યા એ છે કે અનેક કિસ્સામાં પુરુષ એ હક એને આપવા તૈયાર નથી.

- ડૉ. મિતાલી સમોવા

૧૯૯૦ના દાયકાની શરૂઆતનો આ કિસ્સો. સર્વોચ્ચ અદાલતના એક ન્યાયમૂર્તિની દીકરીનાં લગ્ન હતાં. એક સાથી મહિલા ન્યાયાધીશે  એમને પૂછ્યું: ‘તમારા સમાજમાં તો દહેજ વિના દીકરીનાં લગ્ન થતાં નથી તો શું તમે તમારી દીકરીને દહેજ આપવાના છો?’

જવાબમાં ન્યાયાધીશ પિતાએ કહ્યું: ‘હા, મારે દહેજ આપવું જ પડે એમ છે, અન્યથા મારી દીકરીનું ઘર નહીં બંધાય, પણ એક વાત નક્કી છે, મારા દીકરાનાં લગ્ન થશે ત્યારે હું મારી વહુના પરિવાર પાસેથી દહેજ નહીં લઉં.’

આ સત્યઘટના બાબાસાહેબ આંબેડકરના હિંદુ કોડ બિલ દ્વારા દહેજિવરોધી કાનૂન લાગુ પડ્યાનાં ૩૦ વર્ષ પછીની છે. અત્યારે ઈન્હેરિટન્સ ટૅક્સ તથા અમીરોની સંપત્તિનો અમુક હિસ્સો લઈ ગરીબોમાં એની વહેંચણીના પ્રસ્તાવ પર રાજકીય વિવાદ ચાલે છે. જો કે સ્ત્રીઓને પિતા-પતિની પ્રૉપર્ટીમાં અપાતા અધિકારના મામલે તો હંમેશાં વિવાદાસ્પદ સ્થિતિ જ રહી છે. દહેજ પણ આમ તો દીકરીને એનો હક આપવાની એક સામાજિક રીત હતી, જેને અગાઉ અનેક વાર બન્યું હતું (અને હજી બને છે) એમ પિતૃપ્રધાન વ્યવસ્થાએ શોષણ દ્વારા વિકૃત કરી નાખી.